Η Human Rights Watch δήλωσε σήμερα ότι η ελληνική κυβέρνηση θα πρέπει να δώσει στη δημοσιότητα τα αποτελέσματα των αναλύσεων και άλλες πληροφορίες ζωτικής σημασίας για τη μόλυνση με μόλυβδο σε δομή μεταναστών στη Λέσβο, προκειμένου να προστατεύσει την υγεία των διαμενόντων και των εργαζομένων.
Μετά την ανάλυση δειγμάτων εδάφους τον Νοέμβριο, η κυβέρνηση επιβεβαίωσε δημοσίως στις 23 Ιανουαρίου 2021 την παρουσία επικίνδυνων επιπέδων μολύβδου στο έδαφος του διοικητικού χώρου της δομής της Λέσβου. Σύμφωνα με τη δημοσίευση αυτή, η ανάλυση δειγμάτων εδάφους από περιοχές όπου διαμένουν άνθρωποι έδειξε επίπεδα συγκέντρωσης μολύβδου κάτω από τα αποδεκτά όρια αλλά δεν αποκάλυψε τις τοποθεσίες από όπου συλλέχθηκαν τα δείγματα ούτε έδωσε στη δημοσιότητα τα αποτελέσματα των αναλύσεων. Η κυβέρνηση δεν έχει ακόμα ανακοινώσει ότι θα λάβει τα απαραίτητα μέτρα για την επαρκή αξιολόγηση του κινδύνου και τον μετριασμό του, όπως είναι οι πλήρεις αναλύσεις και τα μέτρα απομάκρυνσης των ανθρώπων από περιοχές που ενδέχεται να είναι μολυσμένες.
«Η ελληνική κυβέρνηση εν γνώσει της έχτισε μια δομή μεταναστών πάνω σε πεδίο βολής και μετά έκανε τα στραβά μάτια όσον αφορά τους δυνητικούς κινδύνους για την υγεία των κατοίκων και των εργαζομένων», είπε η Belkis Wille, ανώτερη ερευνήτρια σε θέματα κρίσης και συγκρούσεων της Human Rights Watch. «Αφού το απέφευγαν για εβδομάδες παρά τις πιέσεις μας, τελικά συλλέχθηκαν δείγματα εδάφους για τη διεξαγωγή αναλύσεων για μόλυνση από μόλυβδο, ενώ αρνήθηκαν την ύπαρξη κινδύνου έκθεσης σε αυτόν. Για πάνω από επτά εβδομάδες, δεν δημοσίευαν τα αποτελέσματα των αναλύσεων και δεν έχουν ακόμα επιτρέψει σε ανεξάρτητους ειδικούς να κάνουν αναλύσεις ή ούτε έχουν λάβει τα απαραίτητα μέτρα για την προστασία των κατοίκων και των εργαζομένων και για την ενημέρωσή τους σε σχέση με τους πιθανούς κινδύνους για την υγεία τους.»
Η Human Rights Watch δημοσίευσε τον Δεκέμβριο μια έκθεση, σύμφωνα με την οποία χιλιάδες αιτούντες άσυλο, εργαζόμενοι σε ανθρωπιστικές οργανώσεις, εργαζόμενοι των Ηνωμένων Εθνών και της Ευρωπαϊκής Ένωσης ενδέχεται να αντιμετωπίζουν κίνδυνο δηλητηρίασης από μόλυβδο στη δομή της Λέσβου. Οι ελληνικές αρχές έχτισαν τη νέα δομή, το Μαυροβούνι (γνωστό και ως νέο Καρά Τεπέ), σε ένα πρώην πεδίο βολής του στρατού. Εκεί στεγάζονται τώρα 6.500 άνθρωποι. Σύμφωνα με ανακοίνωση της κυβέρνησης με ημερομηνία 23 Ιανουαρίου, σε 1 από τα 12 δείγματα εδάφους που λήφθηκαν τον Νοέμβριο «τα δεδομένα συγκέντρωσης μολύβδου ήταν πάνω από τα ανωτέρω αποδεκτά όρια», σύμφωνα με τα αποτελέσματα της ανάλυσης που ολοκληρώθηκε στις 8 Δεκεμβρίου. Στην ανακοίνωση αναφέρονται επίσης κάποια μέτρα μετριασμού του κινδύνου.
Ελλάδα: Ανησυχίες για δηλητηρίαση από μόλυβδο σε νέα δομή μεταναστών
Να ελεγχθεί το έδαφος, να καθαριστεί το πεδίο βολής
Η Human Rights Watch ζήτησε από την ελληνική κυβέρνηση και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η οποία παρέχει οικονομική στήριξη για τη δομή και στην οποία κοινοποιήθηκαν τα αποτελέσματα από την κυβέρνηση, να κοινοποιήσουν ή να δώσουν στη δημοσιότητα το σχέδιο διεξαγωγής αναλύσεων και τα αποτελέσματα, στα οποία θα πρέπει να περιλαμβάνονται πληροφορίες όπως τα επίπεδα μολύβδου κάθε δείγματος, το βάθος λήψης των δειγμάτων και οι ακριβείς τοποθεσίες, αναλυτικό ιστορικό της τοποθεσίας με εδικές πληροφορίες για την τοποθεσία, η εξειδίκευση όσων διεξήγαγαν τις αναλύσεις, η μεθοδολογία δειγματοληψίας, καθώς και πληροφορίες για τη διαδικασία χειρισμού των δειγμάτων και όλους τους εμπλεκόμενους σε αυτή. Μέχρι στιγμής, ούτε η ελληνική κυβέρνηση ούτε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν έχουν κοινοποιήσει αυτές τις πληροφορίες.
Αυτή η έλλειψη διαφάνειας σημαίνει ότι είναι αδύνατη η αξιολόγηση της επάρκειας των αναλύσεων και της σημασίας των αποτελεσμάτων ή η παρουσίαση συγκεκριμένων στρατηγικών για την αντιμετώπιση των προσδιορισθέντων κινδύνων. Συνεπώς, δεν είναι δυνατό να κρίνουμε αν τα μέτρα που παρουσιάστηκαν στην ανακοίνωση της 23ης Ιανουαρίου, δηλαδή η επιχωμάτωση, η επικάλυψη με χαλίκι και η κατασκευή τσιμεντένιας βάσης σε κάποιους χώρους, επαρκούν για την προστασία των ανθρώπων που διαμένουν και εργάζονται στη δομή.
Στις αρχές Σεπτεμβρίου, μεγάλες πυρκαγιές ξέσπασαν στη δομή της Μόριας, του Κέντρου Υποδοχής και Ταυτοποίησης της Λέσβου που στέγαζε 12.767 μετανάστες, κυρίως γυναίκες και παιδιά. Μέσα σε λίγες μέρες, οι αρχές κατασκεύασαν το Μαυροβούνι και είπαν ότι θα κατασκεύαζαν νέα μόνιμη δομή. Τα μικρά παιδιά και οι γυναίκες σε αναπαραγωγική ηλικία διατρέχουν τον μεγαλύτερο κίνδυνο για αρνητικές επιδράσεις από την έκθεση σε μόλυβδο.
Σε συνάντηση με την Human Rights Watch στις 20 Ιανουαρίου, ο Υπουργός Μετανάστευσης και Ασύλου, Νότης Μηταράκης, είπε ότι ήλπιζε οι διαμένοντες στο Μαυροβούνι να μην περάσουν ακόμα έναν χειμώνα εκεί, χωρίς να διευκρινίσει πότε θα είναι έτοιμη η νέα δομή. Οι κατασκευαστικές εργασίες δεν έχουν ακόμα ξεκινήσει.
Το Μαυροβούνι χρησιμοποιείτο ως πεδίο βολής του στρατού από το 1926 έως τα μέσα του 2020. Είναι ευρέως γνωστό ότι τα πεδία βολής είναι χώροι μολυσμένοι με μόλυβδο από σφαίρες, σκάγια και περιβλήματα που περιέχουν μόλυβδο και καταλήγουν στο έδαφος. Ο μόλυβδος από υπολείμματα σφαιρών μέσα στο έδαφος μπορεί εύκολα να μεταφερθεί μέσω αέρος, ιδίως υπό συνθήκες ξηρασίας και υψηλών ανέμων, που είναι συχνά φαινόμενα στη Λέσβο. Ο μόλυβδος είναι εξαιρετικά τοξικός για τον άνθρωπο σε περίπτωση κατάποσης ή εισπνοής, ιδίως από παιδιά και κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και της γαλουχίας. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας υποστηρίζει ότι δεν υπάρχει γνωστό ασφαλές επίπεδο συγκέντρωσης μολύβδου στο αίμα, καθώς διασπάται εξαιρετικά αργά κι έτσι οι χώροι μπορούν να παραμένουν επικίνδυνοι επί δεκαετίες.
Μετά από επανειλημμένα αιτήματα της Human Rights Watch προς διάφορες ελληνικές αρχές, την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, την Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες (UNHCR) και τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), η ελληνική κυβέρνηση και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανέθεσαν στην Ελληνική Αρχή Γεωλογικών & Μεταλλευτικών Ερευνών τη λήψη 12 δειγμάτων εδάφους, στις 24 Νοεμβρίου. Σύμφωνα με την κυβέρνηση, τα 11 δείγματα εδάφους είχαν «δεδομένα συγκέντρωσης κάτω από τα αποδεκτά όρια μολύβδου στο έδαφος», με βάση τα ολλανδικά πρότυπα.
Στο 12ο δείγμα, που ελήφθη από σημείο που οι αρχές περιγράφουν ως «χώρο διοίκησης» στον λόφο Μαυροβουνίου «στο άκρο του πεδίου βολής,» τα δεδομένα συγκέντρωσης μολύβδου ήταν πάνω από τα ανωτέρω αποδεκτά όρια, αλλά οι αρχές δεν αποκάλυψαν την τιμή συγκέντρωσης μολύβδου στο έδαφος. Ο κος Μηταράκης είπε στη Human Rights Watch ότι ο χώρος όπου τα επίπεδα μολύβδου ήταν πάνω από τα ανώτερα αποδεκτά όρια περιφράχτηκε αλλά διαμένοντες και δύο εργαζόμενοι σε ανθρωπιστικές οργανώσεις είπαν ότι δεν υπάρχει περίφραξη εντός της δομής σε αυτόν τον χώρο ή προειδοποιητική σήμανση ότι πρόκειται για μολυσμένο χώρο. Τουλάχιστον πέντε ανθρωπιστικές οργανώσεις διατηρούν γραφεία στον χώρο αυτόν. Ένας εργαζόμενος σε ανθρωπιστική οργάνωση είπε ότι οι διαμένοντες , κάνουν ουρές εκεί για να λάβουν υποστήριξη και πληροφορίες, κάποιες φορές μέχρι και 200 άτομα συμπεριλαμβανομένων παιδιών. Τα μικρότερα παιδιά κινδυνεύουν να καταπιούν μόλυβδο καθώς παίζουν ή κάθονται στο μολυσμένο έδαφος.
Η Human Rights Watch δεν κατάφερε να διαπιστώσει αν η κυβέρνηση κοινοποίησε πληροφορίες σε ανθρωπιστικές οργανώσεις σε σχέση με τα αποτελέσματα των αναλύσεων. Ωστόσο, συνομιλίες με οργανώσεις, συμπεριλαμβανομένης της UNHCR και του ΠΟΥ, έδειξαν ότι δεν γνώριζαν τίποτα πριν την ανακοίνωση της 23ης Ιανουαρίου. Μία εργαζόμενη ανθρωπιστικής οργάνωσης είπε ότι τουλάχιστον μία εργαζόμενη στη δομή είναι έγκυος, όπως και 118 γυναίκες που διαμένουν εκεί βάσει των στοιχείων της κυβέρνησης για τον Νοέμβριο.
Ένας περιβαλλοντικός επιστήμονας που συμβουλεύτηκε η Human Rights Watch δήλωσε ότι, δεδομένης της δυνητικής έκτασης του χώρου που έχει προσβληθεί και της πιθανότητας υψηλών επιπέδων μολύβδου λόγω της στρατιωτικής δραστηριότητας στο παρελθόν, το γεγονός ότι ένα από τα 12 δείγματα βρέθηκε θετικό θα πρέπει να οδηγήσει σε περαιτέρω αναλύσεις.
Το διεθνές δίκαιο υποχρεώνει τα κράτη να σέβονται, να προστατεύουν και να πραγματώνουν το δικαίωμα στο υψηλότερο εφικτό επίπεδο υγείας. Ο ειδικός εισηγητής των Ηνωμένων Εθνών για τα ανθρώπινα δικαιώματα και οι Αρχές-Πλαίσιο για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και το Περιβάλλον, οι οποίες ερμηνεύουν το δικαίωμα σε ένα υγιές περιβάλλον, τονίζουν την ανάγκη «πρόσβασης του κοινού σε περιβαλλοντικές πληροφορίες μέσω της συλλογής και διάδοσης πληροφοριών και της παροχής οικονομικά προσιτής, αποτελεσματικής και έγκαιρης πρόσβασης σε πληροφορίες σε οποιοδήποτε πρόσωπο κατόπιν αιτήματος». Η Σύμβαση του Aarhus, στην οποία είναι μέρος η Ελλάδα, προβλέπει το δικαίωμα λήψης περιβαλλοντικών πληροφοριών που έχουν στα χέρια τους οι δημόσιες αρχές.
Οι ελληνικές αρχές θα πρέπει να δημοσιεύσουν άμεσα τα αποτελέσματα και το σχεδιασμό διεξαγωγής αναλύσεων, και να λάβουν μέτρα για το μετριασμό του κινδύνου της υγείας όσων διαβιούν και εργάζονται στις δομές ανέφερε η Human Rights Watch. Οι αρχές θα πρέπει να διασφαλίσουν ότι τόσο οι διαμένοντες όσο και οι εργαζόμενοι έχουν λάβει πληροφόρηση σχετικά με τα αποτελέσματα και τα μέτρα προστασίας της υγείας σε γλώσσα την οποία μπορούν να κατανοήσουν. Οι αρχές θα πρέπει επειγόντως να προχωρήσουν στη διεξαγωγή περισσότερων αναλύσεων και θα πρέπει να επιτρέψουν σε ανεξάρτητους εμπειρογνώμονες να σχολιάσουν τα διερευνητικά πλάνα εργασίας, να επιβλέψουν τη διαδικασία αναλύσεων του εδάφους και να συλλέξουν διαχωρισμένα δείγματα (δείγμα που χωρίζεται τουλάχιστον σε δύο μέρη έτσι ώστε η ανάλυση να πραγματοποιηθεί σε δύο ή περισσότερα εργαστήρια για να επιβεβαιωθούν τα αποτελέσματα) ή να διεξάγουν ανεξάρτητες αναλύσεις.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η οποία στηρίζει την Ελλάδα οικονομικά για τη διαχείριση της δομής και έχει προσωπικό που εργάζεται επί τόπου, καθώς και άλλοι οργανισμοί της ΕΕ, η Frontex, και η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Υποστήριξης για το Άσυλο (EASO), καθώς και οργανισμοί των Ηνωμένων Εθνών, όπως η Ύπατη Αρμοστεία για τους Πρόσφυγες, η UNICEF, o Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης και ο ΠΟΥ, θα πρέπει να παροτρύνουν τις ελληνικές αρχές να δημοσιοποιήσουν τα αναλυτικά αποτελέσματα και το σχέδιο διεξαγωγής αναλύσεων, και να πιέσουν τις αρχές να βρουν εναλλακτικές και ασφαλείς λύσεις στέγασης για όσους πλήττονται, συμπεριλαμβανομένης και της λύσης της μετακίνησης στην ενδοχώρα. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η οποία έλαβε τα αποτελέσματα και το σχέδιο διεξαγωγής αναλύσεων από την ελληνική κυβέρνηση, θα πρέπει επίσης να δημοσιοποιήσει τις λεπτομέρειες σχετικά με τα αποτελέσματα και τη μεθοδολογία των αναλύσεων, έτσι ώστε να επιτρέψει σε ανεξάρτητους εμπειρογνώμονες να σχολιάσουν τους κινδύνους που αντιμετωπίζουν οι διαμένοντες και οι εργαζόμενοι στις δομές.
Σύμφωνα με την Wille «Η Ελλάδα και οι Ευρωπαίοι Εταίροι οφείλουν να διασφαλίσουν ότι οι άνθρωποι που ζουν και εργάζονται στη δομή του Μαυροβουνίου είναι ασφαλείς. Για να επιτευχθεί αυτό απαιτείται διαφάνεια σχετικά με τους κινδύνους καθώς και επείγοντα μέτρα μετρίασής τους».
Επιπρόσθετες πληροφορίες
Στη δήλωση της 23ης Ιανουαρίου και στη συνάντησή της με την Human Rights Watch στις 20 Ιανουαρίου, η Ελληνική κυβέρνηση διατύπωσε ορισμένους ανακριβείς ισχυρισμούς σε σχέση με τα μέτρα επανόρθωσης και την προστασία των διαμενόντων. Στη δήλωσή της, η κυβέρνηση ισχυρίστηκε ότι αφού ελήφθησαν δείγματα εδάφους στις 24 Νοεμβρίου και «εν αναμονή των αποτελεσμάτων» προέβη στην απομάκρυνση των σκηνών στην περιοχή του πρώην πεδίου βολής. Όμως σύμφωνα με εικόνες από δορυφόρο και δηλώσεις διαμενόντων και εργαζομένων οι σκηνές δεν είχαν απομακρυνθεί μέχρι κάποια ημερομηνία μεταξύ της 11ης και της 16ης Δεκεμβρίου και αφού ελήφθησαν τα αποτελέσματα των αναλύσεων.
Οι εικόνες από δορυφόρο και η χαρτογράφηση των ανθρωπιστικών οργανώσεων της δομής δείχνουν ότι μέχρι και τις 10 Ιανουαρίου, υπήρχαν στο πεδίο βολής 79 σκηνές και 58 ακόμη στους πρόποδες του λόφου. Όσοι διαμένουν στις σκηνές μπορεί να αντιμετωπίζουν ιδιαίτερα υψηλό κίνδυνο επαφής με μολυσμένο έδαφος, ειδικότερα σε περίπτωση βροχής. Επίσης, μετά την απομάκρυνση ορισμένων αντισκήνων, τρεις μετανάστες και δυο εργαζόμενοι είπαν στην Human Rights Watch ότι οι διαμένοντες χρησιμοποιούν την περιοχή για να παίζουν ποδόσφαιρο και για άλλες ψυχαγωγικές δραστηριότητες. Οι αρχές δεν έχουν περιφράξει την περιοχή ούτε έχουν ενημερώσει τους διαμένοντες για τους υγειονομικούς κινδύνους.
Οι υπολογίσιμες κατασκευαστικές εργασίες και οι σφοδρές βροχοπτώσεις, που συνέβησαν μετά την διεξαγωγή των αναλύσεων των δειγμάτων, μπορεί να έχουν ως αποτέλεσμα, μολυσμένο έδαφος από το λόφο και το πεδίο βολής να έχει μετακινηθεί σε άλλα μέρη της δομής, γεγονός που θα απαιτεί περαιτέρω δειγματοληψία και αναλύσεις.
Η Human Rights Watch πληροφορήθηκε από διάφορες πηγές ότι στις 18 Ιανουαρίου ο Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης (ΔΟΜ), ο οποίος διευθύνει δύο προγράμματα βοηθείας στη δομή, ανέστειλε τις εργασίες του στη σκηνή που ευρίσκεται στο λόφο. Σε απάντηση ερωτήματος της Human Rights Watch, o Επικεφαλής του ΔΟΜ Ελλάδας επιβεβαίωσε ότι «Σε συνέχεια των ανακοινώσεων για την ανίχνευση μολύβδου εκτός των περιοχών στέγασης και εν αναμονή περισσότερων πληροφοριών από τις αρχές, το προσωπικό του ΔΟΜ έχει λάβει συστάσεις να παραμένει εντός της οικιστικής περιοχής».
Σε μία ενημέρωση των ανθρωπιστικών οργανώσεων στις 19 Ιανουαρίου οι πηγές ανέφεραν ότι αποκαλύφθηκε ότι η απόφαση πάρθηκε λόγων των αυξημένων επιπέδων μολύβδου που βρέθηκαν στην «μπλε ζώνη» της δομής, μια περιοχή που περιλαμβάνει το πεδίο βολής και τους πρόποδες του λόφου όπου βρίσκεται το αντίσκηνο του ΔΟΜ Helios, καθώς και άλλα αντίσκηνα ανθρωπιστικών οργανώσεων, όπως η σκηνή των Γιατρών του Κόσμου (MdM) και της IRC. Το προσωπικό του ΔΟΜ δεν έχει επιστρέψει ακόμη στη δομή, αλλά οι εργαζόμενοι που βρίσκονται ακόμη εκεί δήλωσαν ότι ακόμη δεν έχει τοποθετηθεί περίφραξη ούτε σήμανση στην περιοχή. Σύμφωνα με τους διαμένοντες στη δομή και δύο εργαζομένους, καθώς και 24 φωτογραφίες και βίντεο από το εσωτερικό του Λόφου του Μαυροβουνίου από την DunyaCollective, μια μιντιακή κολλεκτίβα, από τον Δεκέμβριο, οι αρχές μετακινούν μεγάλες ποσότητες εδάφους, συμπεριλαμβανομένου και μέρους του λόφου που ευρίσκεται πίσω από το αντίσκηνο του ΔΟΜ Helios.
Στις 23 Ιανουαρίου, οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα, εξέδωσαν μία δήλωση στην οποία αναφέρουν τις ανησυχίες τους σχετικά με την έλλειψη κατάλληλης δράσης εκ μέρους της κυβέρνησης και της ΕΕ εν όψει των αποτελεσμάτων των αναλύσεων. Στις 26 Ιανουαρίου, μία ομάδα 20 μη κυβερνητικών φορέων εξέδωσε κοινή δήλωση καλώντας τις ελληνικές αρχές να εκκενώσουν άμεσα τη δομή, μεταφέροντας τους διαμένοντας σε κατάλληλες δομές στην ενδοχώρα και άλλου, για παράδειγμα σε ξενοδοχειακές μονάδες.
Βίντεο από αέρος της 14ης Ιανουαρίου δείχνει ότι τη στιγμή που έγινε η λήψη υπάρχουν αντίσκηνα στο χώρο της δομής που χτίστηκε στο πρώην πεδίο βολής.
