نسرین ستوده، وکیل برجسته حقوق بشری ایرانی، با خواست آزادی دهها زندانی سیاسی این کشور برای حدود یک ماه در زندان اوین در اعتصاب غذا بوده است. چندین فعال زندانی دیگر نیز به اعتصاب غذای او پیوستهاند. ستوده و دیگران با قراردادن سلامت خود در معرض ریسک در تلاشند توجهات را به سمت وضعیت خطرناک زندانیان ایران جلب کنند، در شرایطی که تحریمهای تشدیدشده آمریکا و تنشها با ایران، علاوه بر پاندمی کرونا، تا حد زیادی گرفتاری افرادی که اساساً نباید در زندان باشند را تحت الشعاع خود قرار داده است.
مقامات آخرین بار در ژوئن ۲۰۱۸ ستوده را دستگیر کردند. این اتفاق پس از آن بود که ستوده وکالت زنانی را به عهده گرفت که با برداشتن حجابشان در فضای عمومی دست به اعتراض به قوانین حجاب اجباری زده بودند. ستوده مدتهاست که به نفع قربانیان نقضهای حقوق بشری مقامات ایران فعالیت میکند. در مارس ۲۰۱۹ دادگاهی ستوده را به اتهامات مبهم امنیت ملی به زندانهایی محکوم کرد که در صورت جمع بستن به ۳۸ سال میرسد. به گفته روزنامه اعتماد حداقل زمانی که ستوده باید در زندان به سر ببرد ۱۲ سال است.
پرونده ستوده به تنهایی شاهدی بر زیادهرویهای مقامات قضایی ایران در جرمانگاری فعالیت مسالمتآمیز در ایران است. بنا به بخشهایی از حکم قضایی که همسر او در شبکههای اجتماعی منتشر کرد مدرک «جرایم» ستوده علیه امنیت ملی ایران شامل «انتشار بیانیه همراه با دیگر چهرههای ضدانقلابی...خواست رفراندوم تحت نظارت سازمان ملل»، «مصاحبه با رسانههای خارجی علیه جمهوری اسلامی»، و مشارکت در سه تظاهرات «غیرقانونی» بود که یکی از آنها توسط گروه جامعه مدنی محلی، کمپین لغو گام به گام مجازات اعدام در برابر دفتر سازمان ملل در تهران در ۱۲ اکتبر ۲۰۱۷ برگزار شده بود.
حکم ستوده یکی از طولانیترین احکامی است که قوه قضاییه در سالهای اخیر برای مدافعان حقوق بشر صادر کرده است و بخشی از الگوی تشدید اتهامات علیه مدافعان حقوق بشر و افزایش مدت احکام زندانشان که توسط گروههای حقوق بشری گزارش شده است.
طبق ماده ۳۴ قانون مجازات ایران که در سال ۲۰۱۴ اجرایی شد هر متهمی که با چندین اتهام محکوم میشود صرفاً شدیدترین آنها را از سر خواهد گذراند. با وجود این، از زمانی که این قانون اجرایی شد به نظر میرسد که مقامات اطلاعاتی و قضایی به دنبال بیشینه کردن تعداد اتهامات علیه فعالان دستگیرشده هستند تا طولانیترین حکم زندان ممکن را تضمین کنند. دهها تن از فعالان در حال گذراندن احکام زندان بین پنج تا ده سال یا حتی بالاتر هستند.
تعرض مقامات به حقوق فعالان مسالمتآمیز و تلاشها برای ساکت کردن آنها با محکومیتهای ناعادلانه و خودسرانه به پایان نمیرسد. مقامات اعضای خانواده آنها را نیز مورد آزار قرار میدهند و پروندههای جدیدی علیه آنها باز میکنند یا برای تنبیه آنها را به زندانهای دورافتادهتری منتقل میکنند. در ۱۷ اوت چند روز پس از شروع اعتصاب غذای ستوده مأموران مرتبط با دادسرای جرایم امنیتی مهراوه، دختر ۲۱ ساله ستوده، را به اتهام «توهین و ضرب و جرح» یکی از مأموران زندان در جریان ملاقات دستگیر کرده و برای چندین ساعت از او بازجویی به عمل آوردند. همسر ستوده گفت که به نظر او این عمل برای فشار به ستوده و خانوادهاش و همچنین انحراف افکار عمومی از توجه به اعتصاب غذای زندانیان سیاسی بوده است.
مقامات ایران زندانیان را از حقوق خود تحت قانون ایران، مثل دسترسی کافی به مراقبت پزشکی و ملاقات با خانواده، نیز محروم میکنند. این منجر به آسیبهای غیرقابل بازگشت برای بسیار کسانی شده است که نیازمند مراقبت پزشکی کلینیکی هستند و کسانی که عروسیها و تشییع جنازههایی همراه با خانوادههایشان را از دست دادهاند. و در زمانی که کرونا همچنان در ایران تاخت و تاز میکند این اقدامات سلامتی زندانیان سیاسی را با تهدید جدی روبهرو میکند. در آوریل، پس از اولین موج عفونت کرونا، قوه قضاییه ایران اعلام کرد که حدود ۱۰۰ هزار زندانی را عفو یا به شکل موقت آزاد کرده است(بنا به محدودیتها روی جامعه مدنی، ناظران مستقل این عدد را تأیید نکردهاند) و معیارهای فاصلهگذاری اجتماعی را پیاده کرده است. با وجود این تعداد بسیار کمی از مدافعان حقوق بشر آزاد شدند.
ضوابط حکومت از آزادی زندانیان محکوم به کمتر از پنج سال میگفت، که شامل حال تعداد قابل توجهی از زندانیان سیاسی نمیشد. این وضعیت حتی برای زندانیان مواجه با مسائل جدی سلامتی، مثل نرگس محمدی، فعال برجسته حقوق بشر، هم برقرار است. مقامات حاضر به دادن مرخصی درمانی موقت به او برای بیماری عصبی جدی منجر به فلج ماهیچهای نشدهاند.
گزارش جدیدی که در روز ۲ سپتامبر توسط بنیاد عبدالرحمن برومند و هرانا منتشر شد شرح میدهد که چگونه با وجود بعضی معیارهای ایمنی همچنان وضعیت زندانیان نگران کننده است. این گزارش از تداوم ازدحام بیش از حد در بعضی زندانها و غیبت غیرقابل توجیه نیازمندیهایی بنیادی مثل آب گرم و محصولات شوینده رایگان برای تضمین بهداشت شخصی، و به شکلی خیرهکننده عدم وجود رویههای ضدعفونی در بخشهای زندان و فضای عمومی است.
در ۹ اوت، بهاره هدایت، فعال دانشجویی سابق، که در پی فعالیتش در روزهای پس از انتخابات ریاست جمهوری اختلافانگیز ۲۰۰۹ هفت سال را در زندان سپری کرد، در حساب توییتری خود نوشت که «۱۹روز است که همه همبندیها در رنج و مقاومت نسرین ستوده شریکند...اعتصاب غذا در زندان، به طرز عجیبی تبدیل به یک مقاومت جمعی میشود.»
فعالان زندانیشده ایران در تلاشند با تمام قوایی که برایشان مانده است صدایشان را به گوش همگان برسانند. کمترین کاری که میتوانیم بکنیم تکرار خواستههایشان است و فشار آوردن به مقامات ایران برای آزاد کردن کسانی که اساساً هیچگاه نباید پشت میلههای زندان قرار میگرفتند.