(به‌یرووت) - رێکخستنا چاڤدێریکرنا مافێن مرۆڤان ئیرۆ گۆت کو حکوومه‌تا هه‌رێما کوردستانێ دەستوورێ نادە 1200 مالباتێن عه‌ره‌ب کو ڤه‌گه‌رن مالێن خوه یێن ل پێنج گوندان، کو ئه‌ڤ زێده‌تری شه‌ش سالانه ده‌ڤه‌ر ژ ده‌ستێ ده‌وله‌تا ئیسلامی هاتیه ده‌رخستن. حکوومه‌تا هه‌رێما کوردستانێ دەستوور دایه نشته‌جیێن کورد یێن ژ گوندێن ده‌ردۆرا هەمان دەڤەرێ، ل باژارۆکێ ره‌بیعە ل رۆژئاڤایێ دهۆکێ، کو ڤه‌گه‌رن وارێ خوه.
مه‌زنه لێکۆله‌را قه‌یران و ململانه‌یان د رێکخستنا چاڤدێریکرنا مافێن مرۆڤان ده، به‌لقیس ویله گۆت: "ده‌ستهلاتداریێن کوردی، بێ کو هیچ سه‌ده‌مه‌که یاسایی بدن دیارکرن، ڤه‌گه‌را ب هه‌زاران گوندیێن عه‌ره‌ب ژ بۆ وارێن وان قه‌ده‌غه کریه". وگۆت ژی: "د راستیێ ده، ده‌ما کو حکوومه‌تا هه‌رێما کوردستانێ دەستوورێ دده‌ت گوندیێن کورد ڤه‌گه‌رن ده‌ردۆرا هه‌مان ده‌ڤه‌رێ، ئه‌ڤ چه‌نده دبێتە ئاماژه‌یه‌ک کو عه‌ره‌ب وه‌ک سزادانه‌کێ هاتنه دۆرپێچکرن".
رێکخستنا چاڤدێریکرنا مافێن مرۆڤان ژ تشرینا دویه‌م یا سالا 2019 هه‌تا حه‌زیرانا 2020، هه‌ڤپه‌یڤین لگه‌ل پێنج که‌سێن ژ گوندێن جدریا، مه‌حمودیا، قاهیره، سوێدیێ و سۆفیا ئه‌نجامدایه-ئه‌ڤ گوند ژی د 3 ته‌باغا سالا 2014 ده ته‌نێ چه‌ند رۆژان ژ ئالیێ داعشێ ڤه هاتبوون کۆنترۆلکربوون و د ناڤا چه‌ند رۆژان ده جاره‌کا دي هێزێن پێشمه‌رگه، کو هێزێن به‌رگریێ یێن حکوومه‌تا هه‌رێما کوردستانێ نه، ئه‌و گوند کۆنترۆلکرن. هه‌ر پێنج نشته‌جی دبێژن کو هێشتا پێشمه‌رگه ده‌ڤه‌رێ کۆنترۆل دکه‌ن و دەستوورێ ناده‌ن وان کو ڤه‌گه‌رن. ئه‌و هه‌روها ته‌خمین دکن کو رێیا ڤه‌گه‌رێ ل به‌ر نێزیکی 1200 مالباتێن کو دخوازن ڤه‌گه‌رن وان پێنج گوندان، هاتیه قه‌ده‌غه‌کرن.
نشته‌جیێ گوندێ مه‌حمودیا دبێژیت کو نێزیکی 300 مالباتێن گوندی، کو هه‌موو عه‌ره‌بن، ژ به‌ر شه‌رێ د ناڤبه‌را داعشێ و هێزێن پێشمه‌رگه ده ره‌ڤیانە. ئەو هه‌روها دبێژیت کو ئه‌و د ده‌ستپێکێ ده ره‌ڤیانه باژارۆکێ ره‌بیعە و پشتره چووینە مووسلێ، کو ئه‌و ژی د بن کۆنترۆلا داعشێ ده بوو. پرانیا وان مالباتان د سالا 2016 ده ڤه‌گه‌ریانه باژارۆکێ رەبیعە کو وێ ده‌مێ د بن کۆنترۆلا حکوومه‌تا هه‌رێما کوردستانێ ده بوو. ئەو بەردەوام دکەت کو وێ ده‌مێ پێشمه‌رگه دەستوور دا کو ئه‌و بێ ئاسته‌نگی زه‌ڤیێن خوه بچینن، لێ به‌لێ نه‌هێشتن ئه‌و ڤه‌گه‌رن مه‌حمودیا یان ژی سه‌ردانا گوندی بکن.
د 25 ئیلۆنا 2017 ده، ته‌ڤی نه‌رازیبوونا حکوومه‌تا فه‌ده‌رال یا عیراقێ و پرانیا جڤاکا ناڤده‌وله‌تی، حکوومه‌تا هه‌رێما کوردستانێ ريفه‌راندۆمه‌که نه‌پێگر ئه‌نجامدا ژ بۆ سه‌رخوه‌بوونا هه‌رێما کوردستانا عیراقێ و هه‌روها ده‌ڤه‌رێن کو ناکۆکی ل سه‌ر هه‌نه کو د راستیێ ده د بن کۆنترۆلا حکوومه‌تا هه‌رێما کوردستانێ ده نه، د ناڤ ده ژی باژارۆکێ رەبیعە. پشتی ئه‌نجامدانا ريفه‌راندۆمێ، حکوومه‌تا فه‌ده‌رال یا عیراقێ ژ ده‌ستهلاتداریێن کوردی خوه‌ست کو ئه‌نجامێن ريفه‌راندۆمێ هلوه‌شینن و ژ هنه‌ک به‌شێن ده‌ڤه‌رێن کو ناکۆکی ل سه‌ر هه‌نه، ڤه‌کشه.
د تشرینا یه‌که‌م یا سالا 2017 ده شه‌ر د ناڤبه‌را پێشمه‌رگه و هێزێن ئه‌وله‌کاریا عیراقێ ده ده‌رکه‌ت، پێشمه‌رگه ژی ب دووراهیا کیلۆمه‌تره‌کێ ل باشوورێ مه‌حمودیا چه‌په‌را خوە دانی. ئەو نشته‌جیێ مه‌حمودیا دبێژیت کو د وێ ده‌مێ ده وی و گوندیێن دن نه‌کارینه ڤه‌گه‌رن وارێن خوه، ژبه‌ر کو باژارۆکێ رەبیعە یێن کو ئه‌و تێده دژین که‌ته بن کۆنترۆلا هێزێن عیراقێ. ئەو و نشته‌جیێن گوندێن دن دبێژن کو ژ وێ ده‌مێ ڤه ب ته‌نێ یه‌ک رێک هه‌یه ژ بۆ کو چه‌په‌رێ ده‌رباس بکن و ئه‌و ژی ب رێکا وێ خالا پشکنینێ یە کو یه‌کسه‌ر ل ده‌رڤه‌ی مه‌حمودیا هاتیە دانین.
نشته‌جی هه‌روها دبێژن کو ژ تشرینا یه‌که‌م یا سالا 2017 و د گه‌له‌ک هه‌لکه‌فتان ده پێشمه‌رگه‌یێن ل وێ خالا پشکنینێ نه‌هشتنه ئه‌و ده‌رباس ببن. یه‌ک ژ وان نشته‌جێیان دبێژیت کو ئەو دشيا ده‌رباس ببه ته‌نێ ده‌ما گۆتبا کو ئەو سه‌ره‌دانا دۆستێن خوه یێن کورد ل گوندی دکه. ئەو هه‌روها دبێژیت کو ژ ئادارا 2020 ڤه ئه‌و خالا پشکنینێ ب سه‌ده‌ما کۆڤید-19 هاتیه گرتن.
نشته‌جیێ گوندێ جدریا ژی دبێژیت کو ده‌ما داعشێ ده‌ست دانی سه‌ر گوندێ وان، هه‌ر 25 مالباتێن گوند، کو هه‌موو عه‌ره‌بن، د ده‌ستپێکێ ده ره‌ڤیانه باژارۆکێ رەبیعە و پشتره چوون مووسلێ. ئەو هه‌روها دبێژیت کو د سالا 2016 ده پرانیا نشته‌جێیان ڤه‌گه‌ریانه باژارۆکێ رەبیعە. وێ ده‌مێ ژی پێشمه‌رگه دەەستوور دابوو کو زه‌ڤیێن خوه بچینن و سه‌ردانا خزمێن خوه بکن، لێ دەستوورنه‌دا کو ڤه‌گه‌رن. نشته‌جی هه‌روها دبێژن کو مالێن وان هاتبوون تالانکرن. هەمان کەس دبێژیت کو ژ ده‌ما پێشمه‌رگه چه‌په‌را خوه دانیه، ئێدی نشته‌جیێن گوندێ جدریا نه‌شیانه ڤه‌گه‌رنه گوندێ خوه یان ژی سه‌ر زه‌ڤیێت خوه.
نه‌شته‌جیێ گوندێ قاهیره ژی دبێژیت کو ده‌ما داعشێ ده‌ست دانی سه‌ر گوندێ وان، 75 مالباتێن کو هه‌موو عه‌ره‌بن ره‌ڤیانه ده‌ڤه‌رێن جوداجودا ل ناڤ باژارۆکێ رەبیعە و ل داویێ چوونە مووسلێ. ئەو هه‌روها بەردەوام دکەت و دبێژیت کو ئەو د سالا 2016 ده مالا خوه ڤه‌گوهه‌ستیه باژارۆکێ رەبیعە و د تیرمه‌ها سالا 2017 ده سه‌رەدانا نڤیسینگه‌ها هێزێن ئاسایشێ ل گوندی وه‌لید کریە ژ بۆ کو، ب پشتگریا موختارێ تاخێ، ڤه‌گه‌را مالباتا خوه تۆمار بکه‌ت. ئەو هه‌روها دبێژیت کو هێزێن ئاسایشێ د داویا حه‌زیرانێ ده ده‌ستوور دانە مالباتا وی و 10 که‌سێن دی ژ بۆ کو ڤه‌گه‌رن و د ته‌باخێ ده ژی هه‌مان ده‌ستوور دانە 13 مالباتێن دی.
مالا وی، مینا مالێن گوندیێن دی، هاتبوو تالانکرن و وێرانکرن، له‌ورا وی ده‌ست ب کارێن ئاڤاکرنێ کریە. ئەو دبێژیت کو د 27 تشرینا یه‌که‌م یا سالا 2017 ده شه‌ر د ناڤبه‌را پێشمه‌رگه و هێزێن عیراقێ ده روویدا. ئەو وسا بەردەوام دکەت: "ژبه‌ر تۆپبارانا ڵ چه‌په‌رێن پێشی یێن کو نێزیکی حه‌فت کیلۆمه‌تران ل باشوورێ رۆژئاڤایێ گوندی بوو، ئه‌م هه‌موو ژ گوند ره‌ڤیان". دبێژیت ژی "ئه‌م چوون باژارۆکێ ره‌بیعە و د تشرینا دویه‌م یا سالا 2017 ده مه خوه‌ست ڤه‌گه‌رن وارێن خوه، لێ هێزێن پێشمه‌رگه نه‌هشتن ئه‌م ڤه‌گه‌رن".
ئەو هەروسا دبێژیت کو ژ سالا 2015 ڤه، گوندیێن کورد یێن ژ باژارۆکێ ره‌بیعە ده‌ست دانینە سه‌ر زه‌ڤیێن جۆتکارێن قاهیرا، وکو مه‌زنێ گوندی ووی ل دژی ڤێ چه‌ندێ نه‌رازیبوون ل جه‌م به‌رپرسێن ئاسایشا دهۆکێ نیشاندان سالا 2016. د ناڤه‌راستا سالا 2017 ده، مەزنێ گوندی بۆ وی گۆتبوو کو ئاسایشا دهۆکێ فه‌رمان دابوو گوندیێن کورد داکو داهاتێن سالانه یێن زه‌ڤیان لگه‌ل خوه‌دیێن زه‌ڤیان یێن عه‌ره‌ب پارڤه بکن. ئەو هه‌روها دبێژیت کو پشتی شه‌ر و په‌ڤچوونێن تشرینا یه‌که‌ما 2017، مەزنێ گوندی دیت کو ئه‌سته‌مه ئه‌ڤ فه‌رمان ڤێ سالێ ژی بێته جیبجیکرن، وێ ده‌مێ ژی جۆتکارێن کورد، کو د زه‌ڤیێن وی دە کار دکرن، داهاتا خوه لگەل وی پارڤه کربوون.
نشته‌جیێ گوندێ سوێدیێ ژی دبێژیت کو د ته‌باغا 2014 ده 300 مالباتێن کو هه‌موو عه‌ره‌بن، ره‌ڤیانە گوندێن باژارۆکێ رەبیعە. د ته‌باغا 2017 ده، هێزێن پێشمه‌رگه ده‌ستوور دا وی و مالباتێن دی یێن کو ل ده‌ڤه‌رێن رەبیعە و زومار بوون، ژ بۆ کو ڤه‌گه‌رن مالێن خوه. ئەو دبێژیت کو نێزیکی 30 مالباتان ڤه‌گه‌ریان و وسا بەردەوام دکەت: "ئه‌م دوو مه‌هان ل گوندی بوون، قوتابخانە ژ نوو ڤه ڤه‌کرن و مه ده‌ست ب چاندنیا زه‌ڤیێن خوه کر". گۆت ژی: "ژیان ڤه‌گه‌ریا ره‌وشا نۆرمال". لێ د تشرینا یه‌که‌م یا 2017 ده ژبه‌ر شه‌ر ره‌ڤیان، هه‌موو ژ ده‌ڤه‌رێ ره‌ڤیان. ئەو هه‌روها دبێژیت کو ژ وێ ده‌مێ ڤه پێشمه‌رگه ده‌ستوور نه‌دایه کو یه‌ک ژ نشته‌جیان ڤه‌گه‌ره.
نشته‌جیێ گوندێ سۆفیا ژی دبێژیت کو نشته‌جیێن گوند ب پرانی عه‌ره‌بن و کورد تێده کێمینه نه. ئەو بەردەوام دکەت و دبێژیت کو د ته‌باغا 2014 ده، نشته‌جیێن عه‌ره‌ب ره‌ڤیانە گوندێن عه‌ره‌بان یێن ل وێ ده‌ڤه‌رێ، مالباتێن کورد ژی ره‌ڤیانە زاخۆ. ئەو هەروها دبێژیت کو د سالا 2015 ده وان بهیست کو ده‌ستوور هات دایین کو مالباتێن کورد ڤه‌گه‌رنە وارێن خوه، له‌ورا وی و گوندیێن دی یێن عه‌ره‌ب ژی خوه‌ستن ڤه‌گه‌رن، لێ هێزێن پێشمه‌رگه ل خالا پشکنینێ یا ده‌رڤه‌یی مه‌حمودیا ده‌ستوور نه‌دان کو مالباتێن عه‌ره‌ب ڤه‌گه‌رن، ژ به‌ر وێ ژی ئه‌و به‌ر ب باژارۆکێ رەبیعە ڤه چوون.
ئەو دبێژیت کو د ته‌باغا 2017 ده، به‌رپرسێن ئاسایشێ ل گوندێ وه‌لید ده‌ستوور دان وی و نێزیکی 24 مالباتێن دی یێن عه‌ره‌ب ژ گوندێ سۆفیا کو ڤه‌گه‌رن مالێن خوه. هه‌روها دیار دکەت کو ده‌ما ئه‌و ڤه‌گه‌ریان دیتن کو مالا وی و هه‌موو مالێن دی یێن ل گوند هاتنه وێرانکرن. د شه‌ر و په‌ڤچوونێن 2017 ده ئەو دیسا ره‌ڤیان. پشتی چه‌ند هه‌فته‌یان، پێشمه‌رگه دەستوورێ دده‌تە مالباتێن کورد کو ڤه‌گه‌رن مالێن خوه، لێ ئەڤ دەستوور نه ژ بۆ مالباتێن عه‌ره‌ب بوو.
نشته‌جیێ ژ گوندێ قاهیرا دبێژیت کو وی ژ مەزنێ گوندێ خوه بهیستیه کو د جڤینا شوباتا 2020 ده، پارێزگارێ نه‌ینه‌وایێ، نه‌جم ئه‌لجبووری و سه‌رۆکێ هه‌رێما کوردستانێ، نێچیرڤان بارزانی، ئه‌و یه‌ک په‌سه‌ندکرن کو گوندیێن عه‌ره‌ب ژ باژارۆکێ ره‌بیعە ڤه‌گه‌رن مالێن خوه. لێ وی گۆت کو ئه‌ڤ چەندە نه‌هاتیه پێکئانین.
هه‌ر پێنج زلام دبێژن کو ژ ده‌ستپێکا سالا 2017 ڤه، پێشمه‌رگه ده‌ستوور دایه مالباتێن کورد یێن کو ژ گوندێن ده‌ردۆرێ یێن وه‌ک وه‌لید، سحێلا، عەین ماسیک، مووسا ره‌شا (یان شیبانا) و عومه‌ر خالدن، داکو ڤه‌گه‌رن مالێن خوه. رێکخستنا چاڤدێریکرنا مافێن مرۆڤان سه‌ردانا وێ ده‌ڤه‌رێ کریه و ئه‌ڤ راپۆرت پشتراست کریه.
رێکخه‌رێ راسپارده‌یێن ناڤده‌وله‌تی د حکوومه‌تا هه‌رێما کوردستانێ ده، دیندار زێباری د 16 تیرمه‌هێ ده به‌رسڤا نامه‌یەکە رێکخستنا چاڤدێریکرنا مافێن مرۆڤان دا، کو تایبه‌ت بوو ب راپۆرتا رێکخستنێ یا ده‌ربارێ هه‌ر پێنج گوندان ده. زێباری دبێژیت کو ئه‌و گوندێن ناڤهاتی د سالا 2016 و 2017 ده، ده‌ما کو هێزێن ئه‌وله‌کاریێ ئه‌و ژ ده‌ستێ داعشێ ده‌رخستبوون، ب پرانی هاتبوون وێرانکرن، هه‌ر چه‌نده ته‌ڤاهیا نشته‌جێیان دبێژن کو ده‌ڤه‌ر د سالا 2014 ده ژ ده‌ستێ داعشێ هاتبوون ده‌رخستن. زێباری هه‌روها دبێژه کو سه‌رکرده‌یێن جڤاکا ناڤخوه‌یی گۆتنه کو ئه‌و ژبه‌ر ترسا هه‌بوونا "گرووپێن چه‌کدار" یێن نه‌ناسکری و شانه‌یێن نڤستی یێن داعشێ، بۆمبه‌بارانا ترکیێ، هه‌بوونا پارتیا کارکه‌رێن کوردستانێ "پەکەکێ" و سینۆردارکرنێن ژ به‌ر کۆڤید-۱۹ ئه‌و نکارن ڤه‌گه‌رن ده‌ڤه‌رێ. لێ هه‌موو که‌سێن کو رێکخستنا چاڤدێریکرنا مافێن مرۆڤان هه‌ڤدیتن لگه‌ل وان ئه‌نجامدایه گۆتنه کو ئێدی ئه‌و و مالباتێن خوه بێهێڤی بوونه کو ڤه‌گه‌رن مالێن خوه. زێباری هه‌روها به‌رده‌وام دبێژه کو ده‌ستپێشخه‌ری د ناڤبه‌را حکوومه‌تا هه‌رێما کوردستانێ و به‌غدایێ ده برێڤه‌دچن ژ بۆ کو میکانیزمێن هه‌ڤبه‌ش یێن ئه‌وله‌هیێ ل ده‌ڤه‌رێ بهێنه باشترکرن و هێسانکاری ده‌ربارێ ڤه‌گه‌را ژ بۆ ده‌ڤه‌رێ ده بێنه کرن.
رێکخستنا چاڤدێریکرنا مافێن مرۆڤان د دۆزه‌که ب هه‌مان ئاوایی ده ئه‌و چه‌نده به‌لگه کربوو کو حکوومه‌تا هه‌رێما کوردستانێ رێ ل به‌ر ڤه‌گه‌را ب هه‌زاران عه‌ره‌ب ل ناڤچه‌یا حه‌مدانیا گرتبوو..
ته‌ڤی کو ل گۆر یاسایا ناڤده‌وله‌تی، ده‌ستهلاتدار دکارن ژبه‌ر سه‌ده‌مێن ئه‌وله‌هیێ ته‌ڤگه‌را تاکه‌که‌سان ل ده‌ڤه‌رێن شه‌ر سینۆردار بکن، لێ دڤێ هه‌ر سینۆردارکرنه‌ک ل گۆری یاسایا نشتمانی به و ب ئاوایه‌کی رێکوپێک هاتبه ئه‌نجامدان ژ بۆ بده‌ستخستنا ئارمانجا خوه یا ره‌وا، گونجایی و نه جوداکار. پێدڤی یه ئه‌ڤ سینۆردارکرن ژی جه‌خت ل سه‌ر وێ چەندێ بکه کو گهشتنا سڤیلان ژ بۆ وان ده‌ڤه‌ران بهێته سینۆردارکرن کو ئه‌و ده‌ڤه‌ر دیارکری بن و پێدڤییه‌که هه‌ری زێده هه‌به و نه ته‌نێ ژ بۆ سینۆردارکرنا گرووپێن دیارکری بێت. ل گۆری پره‌نسیپێن رێبه‌رنامه‌یا نه‌ته‌وه‌یێن یه‌کگرتی یێن ده‌ربارێ ئاواره‌بوونا ناڤخوه‌یی ده، مافێ هه‌ر که‌سه‌کی هه‌یه کو ل هه‌مبه‌رێ ئاواره‌بوونا ب زۆرێ یا ژ مالا خوه بهێته پاراستن.
ویلی هه‌روها گۆت: "چ به‌هانه‌یه‌کا ده‌ستهلاتداریێن حکوومه‌تا هه‌رێما کوردستانێ نینه ژ بۆ کو رێ ل به‌ر ڤان مالباتێن عه‌ره‌ب یێن کو دخوازن ڤه‌گه‌رن گوندێن خوه، بگرە". گۆت ژی: "وان هه‌مان مافێن گوندیێن کورد هه‌یه کو ڤه‌گه‌رن زه‌ڤی و مالێن خوه".
