KISA CHA JANUARY H.

January H. anaishi katika Wilaya ya Temeke na anatumia heroini. Katika mwaka wa 2011, alishambuliwa na wanachama wa Sungu Sungu—kundi la wanamgambo, maelezo mengi yanapatikana chini —ambao walimtuhumu kuwa wizi. Walimkokota hadi uwanja wa shule iliyokuwa karibu, ambapo walimkata kichwani na usoni kwa panga. Januari alijiokoa kutoka kwa genge hilo na kukimbia hadi katika kituo cha polisi cha Mashini ya Maji, ambapo alipoteza fahamu. Alisema kwamba, fahamu zilipomrejea:

Nikasikia polisi akisema [wakiambia Sungu Sungu], "Kwa nini hamkumwua? Mlimleta hapa kwa nini?" Kisha afisa wa polisi mwenye cheo cha juu akauliza "Aliiba kutoka kwa nani?” na hakuna aliyejibu.

Polisi walinipeleka katika stesheni ya polisi ya Mtongani. Waliuliza ni nani aliyekuwa mlalamishi na nambari ya usajili katika R.B. (kitabu cha kusajili), lakini hakukuwepo. Mlalamishi alipokosekana, polisi wa Mtongani waliwaita polisi wa Chang'ombe. Walikuja wakanipeleka hospitalini.

January alidhani kuwa taabu zake zimekwisha, lakini wahudumu wa afya katika Hospitali ya Wilaya ya Temeke ambao walimtibu waliiharibu hali yake hata zaidi. Alieleza:

Daktari alinichunguza, akaandika vitu, na kunituma Wodi nambari 10 kushonwa. Hapo, walianza kunishona bila kudungwa sindano yoyote [anestezia]. Nikaiulizia muuguzi akasema, "Hatuna haja ya kuitumia. Tutakushona bila anestezia. Tungeweza kukudunga sindano ya sumu badala ya anestezia." Niliwasikia [wafanyakazi wa hospitali] wakisema, "Huyo ni mwizi." Basi walinishona kila mahali bila ya anestezia.

January aliporuhusiwa kutoka hospitalini, alidhamiria kufungua mashtaka dhidi ya washambuliaji wake kwa polisi, lakini akachelea: "[Kwa] wengi wetu vijana tunaotumia dawa za kulevya, polisi huzua vikwazo kwetu dhidi ya kufungua kesi. Wanaweza kuendelea kukwambia usubiri. Na kisha wakufungulie mashtaka ya uongo [ulaghai] na kukupeleka gerezani."

Aliongezea, kuhusu Sungu Sungu, “Najua ukweli ni kwamba siku moja wataniua.” [95]

III. Dhuluma, Vitisho na Unyang’aji wa Polisi

Vurugu, chuki bila sababu, na unyang’anyi wa polisi huchangia sana kutoaminiana kati ya makundi maalum na taasisi za serikali. Kwa Watanzania wengi, polisi ndio wawakilishi wa Serikali ya Tanzania wanaokumbana nao mara kwa mara. Kwa makundi maalum, maingiliano hayo si mazuri. Human Rights Watch na WASO yalirekodi visa vya mashambulizi makali ya polisi dhidi ya makundi yote matatu yaliyoangaziwa katika ripoti hii: wana LGBTI, watumiaji wa dawa za kulevya, na wafanyakazi wa ngono. Polisi pia waliwalenga watoto walioathiriwa kutokana na unyonyaji wa kingono. Kati ya wale ambao hawakuwa wamekumbana na mashambulizi ya polisi, karibu kila mmoja alikuwa amenyang’anywa hela na polisi, amenyanyaswa kingono, au yote mawili.

Kati ya makundi haya matatu maalum, utafiti wetu unaonyesha kwamba wale ambao wamo katika hatari zaidi ya unyanyasaji wa polisi wanatoka katika matabaka ya chini ya kijamii na kiuchumi. Wanaume wanaofanya ngono na wanaume, watumiaji wa dawa za kulevya, na wafanyabiashara wa ngono kutoka katika matabaka ya juu kiuchumi mara nyingi huweza kuepuka polisi. Mtumiaji wa heroini kutoka familia ya tabaka la kati aliliambia Human Rights Watch kuwa hakuwahi kukamatwa kamwe na polisi kwa sababu alitumia mihadarati katika faragha ya nyumba yake mwenyewe. [96] Vile vile, kundi la wafanyakazi wa ngono kutoka mjini Arusha lilisema kwamba kwa sababu walikuwa wakifanya kazi katika baa ambayo wateja wake ni wa tabaka la kati, kwa kiasi walikuwa wamelindwa kutokana na unyanyasaji wa polisi, ilhali wenzao ambao walifanya kazi mitaani walikuwa wakikamatwa na kupigwa mara nyingi zaidi. [97] Huku dhuluma za polisi kwa wafanyakazi wa ngono wa kiume zikiwa za kawaida, Human Rights Watch na WASO hayakusikia kisa chochote cha polisi kuwakamata au kuwatesa wateja wao, ambao kwa ujumla walikuwa wanaume matajiri. Uwezo wa matajiri kulipa hongo kuliwasaidia pia, katika baadhi ya visa, kuepuka kuwekwa kizuizini na kudhulumiwa.

Si makundi yaliyotengwa pekee ndiyo hukabiliwa na dhuluma na ukiukaji katika mikono ya polisi wa Tanzania. Kituo cha Sheria na Haki za Binadamu (Legal and Human Rights Centre, LHRC), shirika lisilo la serikali, liliripoti kwamba polisi wa Tanzania waliwaua kinyume na sheria takriban watu 11 katika mwaka wa 2012. [98] LHRC lilitaja desturi ya kutojali sheria na ukosefu wa taasisi zilizoundwa kando na huru za usimamizi kama sababu ya dhuluma ya hali ya juu ya polisi dhidi ya raia. [99]

Ufisadi wa polisi pia ni tatizo lililoenea sana Tanzania. [100] Kulingana na mwakilishi wa shirika la misaada ya kigeni linaloshirikiana na polisi wa Tanzania, "Polisi ni wafisadi zaidi kuliko taasisi nyingine. Inaweza pia kuwa taasisi mbaya zaidi katika haki za binadamu." [101] Mara kwa mara polisi wa Tanzania huwasumbua wananchi kwa ajili ya rushwa. Hii ni pamoja na madereva, kwa mfano, ikiwa wamevunja au hawajavunja sheria; waathiriwa wa uhalifu ambao wanatafuta msaada wa polisi na wanaambiwa kuwa msaada huja tu kwa gharama fulani; wakimbizi au wanaotafuta hifadhi ambao hukamatwa kwa kukosa stakabadhi zinazohitajika; au watu wanaoshiriki katika matendo haramu ya kingono au matumizi ya dawa za kulevya. [102] Polisi wanajua kwamba kundi la mwisho ni windo jepesi, kwani ni haba kwa wanachama wa makundi yaliyotengwa kuwasilisha malalamiko.

Kiasi fulani cha juhudi zimekuwa zikifanywa kupambana na ufisadi wa polisi. Polisi ililiambia Human Rights Watch kuwa maafisa 47 walifukuzwa kazi kutokana na ufisadi katika miezi sita ya kwanza ya mwaka wa 2012. [103] Hata hivyo, kuna uwezekano finyu wa makundi ya waliotengwa kuwaripoti polisi wafisadi au wenye vurugu, kama inavyodhihirika katika hadithi ifuatayo.

Mateso na Maonevu

Human Rights Watch na WASO yaliwahoji wanachama kadhaa wa makundi maalum waliokuwa wameteswa, kubakwa, kudhulumiwa, au kulazimishwa na polisi kutoa hongo katika miaka kadhaa iliyopita. Katika visa hivi vyote, hakuna hata kimoja ambapo polisi walilazimishwa kuwajibikia ukiukaji huo.

Huko Temeke, wilaya ya Dar es Salaam yenye kiasi cha juu cha matumizi ya dawa za kulevya, waathiriwa mara nyingi walimrejelea afisa wa polisi kwa jina la utani "Tyson,"

anayefanya kazi katika Stesheni ya Polisi ya Chang'ombe, ambaye kwa ushahidi wote alionekana kufurahia kuwashambulia na kuwadhalilisha watumiaji wa dawa za kulevya. Katika kisa kimoja, Suleiman R. alikamatwa mnamo tarehe 31 Disemba, 2011, na kupelekwa katika Stesheni ya Polisi ya Chang'ombe. Kulikuwa kumetokea visa vitatu vya ujambazi wiki iliyotangulia, na kwa sababu Suleiman alikuwa anajulikana kwa kutumia mihadarati ya kujidunga, polisi walimshuku kwa ujambazi huo. Alisema,

Walinipeleka katika chumba maalum kunitesa ili nikiri kuwa nilitenda visa hivyo vya ujambazi.... Kwanza walinipiga kwa vyuma kwenye mkono wa kulia. Kisha wakachukua pasi ya nguo na kunipiga pasi mkononi. Walinipiga pasi mara mbili. Mmoja wao alikuwa Tyson, ambaye pia anajulikana kama Adnan. [104]

Human Rights Watch liliona alama za kuchomwa kwenye mkono wa Suleiman zinazofanana na zile zinazoachwa na pasi. Siku iliyofuatia, wazazi wa Suleiman walilipa hongo ya shilingi 200,000 ili aachiliwe.

Zeitoun Y. alikamatwa Januari 2009 mara tu baada ya kuvuta heroini katika maskani yake. [105] Alijaribu kukimbia; wakati polisi walipomkamata, alisema, "Nilifungwa shingoni kwa kamba. Nilibururwa kwa umbali wa mita 200. Tyson alinifunga kwa kamba na kuniburura mwenyewe." Zeitoun  alipelekwa katika Stesheni ya Polisi ya Chang'ombe. [106]

Mwajuma P. aliripoti kuwa katika mwaka wa 2011, Tyson aliwapiga na kudhalilisha kundi la wanawake ambao hutumia dawa za kulevya:

Alikuja katika maskani yetu na polisi wengine wawili, akatukamata, na kutulazimisha tuombe.... alituambia tuweke mikono yetu juu ya vichwa vyetu. Kisha alitulazimisha kutembea hadi kwa polisi huku tukuiimba nyimbo: "Sisi, sisi ni watumiaji wa dawa za kulevya. Sisi, sisi ni wezi wa simu." Tyson alianza kututenda kama ng'ombe, akitupiga kwa paipu nzito ya plastiki yenye urefu wa futi tano. Yeye ndiye aliyekuja nayo. Alinipiga mgongoni, na miguuni. [107]

Kwa mujibu wa Mwajuma, Tyson aliwalazimisha wanawake hao kutembea zaidi ya kilomita nne katika jua kali la adhuhuri. Katika Stesheni ya Chang'ombe, polisi walirekodi taarifa zao. Mwajuma aliachiliwa baada ya siku mbili bila kushtakiwa, shemeji yake alipolipa shilingi 20,000.

Ally H., ambaye anatumia heroini, alisema kuwa polisi kutoka Chang'ombe walimpiga yeye na mke wake mnamo Agosti 2012:

Polisi walikuja kutoka Chang'ombe mwendo wa saa mbili usiku. Walivunja mlango kwa nguvu. Waliingia na kuanza kunipiga mimi na mke wangu.... Walikuwa wakitushuku kuwa walanguzi wa mihadarati. Hawakuwa na kibali chochote. Walikuwa saba.

Mimi nilipigwa kwa rungu magotini, mikononi na mgongoni. Bado nina maumivu magotini. Walinipiga mgongoni kwa fimbo iliyokuwa kama jiti nene. [108]

Ally alisema kuwa kituoni, afisa wa uchunguzi alimwamuru kulala chini sakafuni na polisi mwingine tofauti akampiga. Hata baada ya Ally kulipa hongo ya shilingi 40,000, alisema, “Polisi waliendelea kutupiga kwa viboko wakitufukuza kutoka katika stesheni ya polisi. Ilikuwa alasiri na maafisa wengine wote wa polisi waliona.” [109] Takriban mwezi mmoja baada ya kuachiliwa, mtafiti wa Human Rights Watch aliona alama za kipigo mgongoni mwa Ally zilizofanana na kupigwa kwa viboko.

Waathiriwa kadhaa pia walitaja mifano ya polisi kutoka Stesheni ya Polisi ya Oysterbay, jijini Dar es Salaam waliohusika na mashambulizi, unyanyasaji wa kingono, na unyang’anyi. Fazila Y. alisema kuwa polisi kutoka Stesheni ya Polisi ya Oysterbay walimpiga barabarani alipopatikana katika maskani yake akitumia dawa za kulevya na marafiki zake mnamo Oktoba 2011:

Wapita njia na wenye maduka walitazama huku polisi wakinipiga, wakinitusi na kunirarulia nguo. Waliridhika kuwa nilikuwa nimeumia kama walivyopenda, waliniburura hadi ndani ya gari la polisi.[110]

Alipoulizwa kama alifikiria kuwasilisha malalamiko dhidi ya maafisa ambao walimpiga, Fazila alisema, "Sioni haja ya kulalamika kuhusu dhuluma tunazozipokea kutoka kwa polisi. Nini kitabadilika? Nani atasikiliza?" [111]

Sajenti wa polisi alimtia mbaroni na kumpiga Mickdad J., huko Tandika, Dar es Salaam, mnamo Juni 2012 kwa sababu alikuwa amebeba sirinji ambazo hazikuwa zimetumika kutoka kwa “Médecins du Monde”  chini ya programu yao ya kupunguza madhara:

Mimi nilikuwa natoka MdM nikiwa na sirinji, visanduku vya njano [vya kutupa vifaa vyenye makali], vitu nivitumiavyo kujidunga sindano. Nilikuwa nje ya nyumba yangu nikipanga vitu hivyo. Sajenti akaniona, akasimama na kunikamata. Nilitaka kuwapigia MdM, lakini [sajenti huyo] alinipeleka katika kituo cha polisi cha Mamboleyo. Huko, alinipiga mwenyewe kwa mikono yake, kwa kiboko na pia kwa viatu vyake vikubwa vya polisi (buti). [112]

Mamake Mickdad alikuja katika kituo cha polisi na kulipa shilingi 30,000 ili aachiliwe, lakini kisa hicho kilikuwa na madhara ya kudumu kutokana na afya yake mbaya. Mickdad alisema, "Hata sasa mimi huwa na maumivu katika uti wa mgongo wangu na uratibu wangu si mzuri. Nina VVU, hivyo basi wakati watu hunipiga huwa ni tatizo. " [113]

Kisa kimoja cha kutisha hasa cha madai ya unyanyasaji wa polisi kinamhusu John Elias (jina lake halisi), mtumiaji wa heroini katika eneo la Kigamboni, Dar es Salaam. Mnamo Februari 18, 2010, alikamatwa katika kitongoji cha Kurasini wakati wa msako wa dawa za kulevya. Kulingana na Elias, mmoja wa maafisa wa polisi waliohusika katika kukamatwa kwake alikuwa na tatizo la kibinafsi naye: afisa huyo aliamini Elias alikuwa na uhusiano wa kimapenzi na mpenzi wake. Inaonekana kuwa afisa huyo alitumia msako ule wa dawa za kulevya, na hali mbaya na hatari ya Elias, kama fursa ya kulipiza kisasi.

Elias aliliambia Human Rights Watch kuwa polisi walimvamia ndani ya nyumba saa kumi alasiri na wakadai kuwa walikuwa wakiendesha operesheni ya kusaka dawa za kulevya:

Walitafuta lakini hawakupata chochote. Waliwakamata watatu kati yetu. Mimi nilikamatwa na polisi aitwaye James ambaye alinishuku kumnyemelea mpenzi wake. Yeye alinijua kutoka zamani. Alinituhumu kuwa mtumiaji wa dawa za kulevya, lakini pia kumnyemelea mwanamke wake. Wengine wawili walikamatwa kwa sababu walikuwa watumiaji wa dawa ya kulevya. [114]

Wote watatu walipelekwa katika Stesheni ya Polisi ya Kilwa Road. Polisi walianza kuchukua taarifa kutoka kwa marafiki za Elias, lakini Elias alisema afisa Kamanda wa Wilaya (Officer Commanding District, OCD) – mkubwa wa James na wengine waliokuwepo – waliagiza apelekwe katika kituo cha polisi tofauti.

Niliwekwa ndani ya gari huku nikiwa nimefungwa pingu kwenye mikono na miguu. Hawakuniambia sababu ya kufanya hivyo. Kisha James alisema, "Tunakupeleka Chang'ombe kuvunja mguu wako." Lakini walikuwa wakidanganya – walinipeleka katika kituo cha Minazini.

Walinitia pingu mikononi na miguuni na kuniangusha. Niliona sirinji iliyokuwa na kioevu. James alikuwa ameishika. Alisema, "Leo ni siku yako ya mwisho ya kuona, Bw. John." Kwanza alinidunga jicho langu la kulia, kisha la kushoto. Nilikuwa nimelala sakafuni. Takriban polisi watano walikuwa hapo. Walikuwa wakininyakua, kunishika, kunikanyaga kwa viatu vyao vikubwa.... Nilihisi kama macho yangu yalikuwa yakichomeka. Kulikuwa na joto jingi. [115]

Karibu saa moja jioni, Elias alisema polisi walimrudisha katika Stesheni ya Polisi ya Kilwa Road na kumtia rumande na marafiki zake. Polisi walimpeleka mahakamani moja kwa moja asubuhi. Ingawa aliwaambia maafisa wa mahakama kile alichotendewa na polisi, alichukuliwa gerezani moja kwa moja wala hakupelekwa hospitalini mpaka baada ya wiki. [116] Huko, aligundua kwamba polisi walikuwa wamemdunga machoni kwa asidi.

Leo hii, Elias ana mashimo matupu mahali ambapo macho yake yanafaa kuwa.

The Nyerere Centre for Human Rights, shirika la nchini lisilo la serikali lenye makao yake wilayani Temeke, limekuwa likifuatia kesi hiyo tangu 2010. Edward Nsajigwa wa Nyerere Centre aliliambia Human Rights Watch, "Yeye alienda kufungua kesi katika Stesheni ya Polisi, lakini hawakumsaidia. Alikwenda kwa katibu mkuu katika Wizara ya Mambo ya Ndani, lakini katibu mkuu alisema macho yake yalitobolewa na genge la kujichukulia sheria mkononi." [117] Tume ya Haki za Binadamu na Utawala Bora (CHRAGG), taasisi ya kitaifa ya Tanzania ya haki za binadamu, imezuru nyumbani mwake Elias kuchunguza kesi hiyo. Mwezi wa Aprili 2013, afisa wa CHRAGG aliliambia shirika la Human Rights Watch kwamba faili ya kesi hiyo bado inachunguzwa katika CHRAGG, bali hakutoa maelezo zaidi. [118]

Mateso ya polisi na dhuluma kwa watu wanaotumia dawa za kulevya si jambo lililojikita katika jiji la Dar es Salaam pekee. Katika mkoa wa Mbeya, Musa E., kijana ambaye amekuwa yatima tangu alipokuwa na umri wa miaka minane na ambaye alikuwa akitumia heroini, anasema kuwa alikubali kusafirisha gunia la heroini mpakani kutoka Zambia ili kugharamia mihadarati. Polisi wa Tanzania walimtia mbaroni katika mji wa Tunduma ulioko mpakani na wakamtesa ili kujua ni nani alikuwa akimfanyia kazi. Musa alisema polisi walifinya kucha zake za mikononi na miguuni kwa chamburo; wakampiga kumbo kwenye taya, na kusababisha kinywa chake kutokwa na usaha kwa mwezi kutokana na maambukizi yaliyosababishwa na kipigo, na kukanyagwa vifundoni kwa viatu vikubwa, mpaka alipofichua jina la mwajiri wake. [119]

Huko Zanzibar, waliokuwa watumiaji wa dawa za kulevya waliliambia Human Rights Watch kuwa mengi ya malalamiko yao yalikuwa na polisi jamii (tazama Sehemu ya IV hapo chini). Mashirika ya mitaani yameandaa mafunzo na mijadala ya kuhamasisha polisi wa kawaida kuhusu umuhimu wa matibabu badala ya adhabu. Haya yamekuwa kwa kiasi kikubwa yenye mafanikio. Lakini baadhi ya visa vya unyanyasaji wa polisi bado hutokea. Polisi walimshika Omary Q. katika mtaa wake akiwa na heroini mnamo mwishoni mwa mwaka wa 2011. Omary alisema,

Waliikamata shingo yangu na kunipiga ngumi mapafuni na kunipiga teke kiasi cha kuniangusha chini. Kisha walinitia pingu na kunipeleka katika stesheni. Waliniuliza, "Unaweza kulipa pesa ngapi [ili uachiliwe]?" Nikasema, "Sina hela yoyote, lakini kama tunaweza kwenda mahali fulani naweza kupata kiasi." Niliondoka na wawili wao. Tukakwenda kwa kaka yangu. Kakangu aliwahonga kwa shilingi 50,000 na wakaniachilia huru.

Huwezi kwenda kwa polisi na kutoa malalamiko kama umedhulumiwa nao. Hatuwezi kuwaamini. Watatushtaki kwa  kwenda kinyume na sheria. [120]

Mtumiaji mmoja wa zamani wa heroini aliliambia Human Rights Watch kuhusu udhalilishwaji aliokumbana nao chini ya kizuizi cha polisi huko Zanzibar:

Wakati mmoja nilikuwa kizuizini na nilikuwa na dalili za kujitenga na dawa za kulevya–kuendesha, kutapika. Polisi hawakujali, waliniacha katika seli ya kawaida. Nilikuwa nikilia, "Nipelekeni msalani!" Wangeweza kuniruhusu kwenda msalani mara moja tu kwa usiku. Hivyo nililazimika kujisaidia katika seli. [121]

Wanawake kadhaa waliohojiwa katika kituo cha kuwatibu watumiaji wa dawa za kulevya huko Zanzibar walisema kuwa walikuwa pia wamewahi kupigwa na polisi. Sharifa Z. alipigwa alipokuwa amezuiliwa na polisi katika kituo cha polisi cha Ngambo mwaka wa 2011, kama adhabu kwa kutapika kama sehemu ya dalili yake ya kujitenga na dawa za kulevya: "Nilikuwa nikitapika kwa sababu ya kujitenga na dawa za kulevya, hivyo walikasirika na kunipiga kidogo." [122] Polisi walimpiga Suhayla F., mwanamke mjamzito mwenye umri wa miaka 23, katikati ya mwaka wa 2012 kwa kutumia heroini. Suhayla alikumbuka, "Polisi mmoja aliwaambia wenzake 'Yeye ni mjamzito, usimpige,' lakini mwenzake alinipiga mgongoni." [123]

Wanaume wanaofanya mapenzi na wanaume (MSM) pia wanakabiliwa na vurugu kutoka kwa polisi, hasa jijini Dar es Salaam, ambapo wao huwa wazi kidogo zaidi na hivyo kutambulika. Saidi A. ambaye kisa chake kimeelezwa katika Sehemu ya II, hapo juu, alitishiwa na polisi kwamba angempiga risasi na kulazimishwa kuita marafiki zake MSM. Polisi waliwapiga kwa mikanda, wakavuliwa nguo na kuwadhalilisha huku wakibakwa mara kadhaa wakiwa katika stesheni ya polisi.

Collins A., mwanamume gay huko Tandika, alikamatwa na kupigwa kwa kujaribu kuandaa semina juu ya masuala ya afya kwa wanaume wanaofanya mapenzi na wanaume (MSM), ambayo alitumaini ingekuwa hatua ya kwanza katika kuanzisha shirika la MSM katika ujirani wake:

Nilimwomba Msimamizi [warden] wa Tandika ruhusa ya kuandaa semina. Tulijitokeza wazi, kuomba kuandaa semina kwa MSM. Msimamizi aliwaita polisi. Polisi walikuja na kunikamata katika ofisi ya Msimamizi. Walinipiga makofi usoni na kunipeleka katika seli ya polisi. Walinizuilia kwa siku mbili katika Stesheni ya Polisi ya Chang’ombe. Waliniambia, “Tunakukamata kwa sababu wewe ni wa jinsia moja." Hawakuniambia haki zangu. Walinitusi walipokuwa wakinihoji, kwa kusema, "Hatuwahitaji nyie watu, hatutaki nyinyi mwishi, hiyo ndiyo sababu tunapigana dhidi yenu." Walinirarulia nguo. Waliichapa miguu yangu kwa kirungu. Nilipata shida ya kutembea baadaye. [124]

Rafiki yake alileta shilingi 12,000 kuwahonga polisi ili wamwachilie Collins. Alipoenda hospitalini kwa kipigo alichopigwa, Collins alikabiliwa na kikwazo kingine:

Nilikwenda hospitalini baadaye kwa sababu nilikuwa katika maumivu kutokana na kipigo. Lakini hospitali ilisema kuwa nilihitaji fomu ya PF3. Nilikwenda katika stesheni kuiulizia, lakini polisi walikataa kunipa fomu ile. Hivyo nililazimika kumhonga daktari ili kutibiwa…. Nilipoteza matumaini kwa wazo la kuunda ushirika. [125]

Huko Arusha, Lester F. mwanamume gay mwenye umri wa miaka 18, alielezea kukamatwa kwake mnamo mwezi wa Oktoba mwaka wa 2012. Alikuwa amefanya kosa la kuwa na uhusiano wa kimapenzi na mwanamume aliyeoa, ambaye mkewe aligundua uhusiano huo:

Tulikuwa katika baa. Mke wake akaja katika baa hiyo akiandamana na kaka yake, ambaye alikuwa polisi na wakatupata hapo. Aliwaita polisi wengine na takriban wanne wakaja na kunikamata.

Walinipiga njia yote kutoka baa hadi garini na hadi katika stesheni ya polisi. Walinipiga kwa virungu na mikanda. Hata waliniambia huenda angenipiga risasi. Nilikuwa na alama za viganja usoni na alama za mikanda mikononi ambapo walinipiga. Nililia sana. [126]

Polisi walimpeleka Lester katika stesheni, ambapo, kwenye ukumbi, polisi wengine waliuliza mbona alikuwa amekamatwa. Walipojulishwa kuwa Lester alikuwa gay, alikumbuka, "Basi, polisi wote walianza kunipiga. Kila polisi ambaye aliyekuwapo alikuwa akinipiga. Baadhi yao walinitusi. Wengine walinisukuma." [127] Lester F. aliachiliwa alipompigia simu mwanajeshi mmoja, ambaye kwa mujibu wa maelezo aliyotoa kwa Human Rights Watch, alikuwa mpenzi wake, ambaye alikuja kituoni na kuingilia kati.

Mariam H., mfanyakazi wa ngono, alisema polisi katika Wilaya ya Kinondoni jijini Dar es Salaam walimweka kizuizini na kumpiga mapema mwaka wa 2012 baada ya kumshika mitaani. Yeye alilipa hongo ya shilingi 30,000 ili kuachiliwa. Siku kadhaa baadaye, aliamua kuripoti kupigwa kwake katika stesheni ya polisi ya karibu:

Nilijaribu kwenda na kuwaripoti. Ilikuwa siku mbili baadaye, wakati nilihisi nguvu za kutosha kuondoka nyumbani. Polisi walidanganya na walisema kwamba nilikuwa nimepigwa na watu [raia]. Walisingizia kuwa nawezakana kwamba ni kwa sababu mimi ni mwizi au mfanyakazi wa ngono. Walikuwa wameniumiza kimwili, na hakuna popote ambapo ni halali kisheria kwa polisi kuwadhulumu kimwili “wahalifu.” [128]

Ushambulizi  na Unyanyasaji   wa Kingono kutoka kwa Polisi

Aina moja maalum ya dhuluma ambazo polisi walitekeleza dhidi ya makundi maalum ni dhuluma za kingono, ambazo zinaweza kuwa aina ya mateso au ukatili, unyama na matendo ya udhalilishaji.

Walid A., MSM mwenye umri wa miaka 19 kutoka Zanzibar ambaye wakati mwingine hufanya kazi ya ngono, alibakwa na polisi pamoja na polisi Jamii akiwa njiani kuelekea nyumbani kutoka kilabuni katika mwaka wa 2011. Alisema,

Wana paipu za maji na nyaya za umeme. Walinipiga kwazo. Walinilazimisha kufanya ngono nao. Watano au sita kati yao walikuja [kunikamata] na wawili kunibaka. Walikuwa na mikongojo na paipu na walinipiga katika nyayo zangu. Sikuweza kutembea baadaye. Sikwenda hospitalini baadaye kwa sababu wao hunyanyasa watu huko. [129]

Human Rights Watch liliona makovu kwenye miguu ya Walid yaliyowiana na kupigwa na nyaya za umeme.

Alex N., mwanaume aliyebadili jinsia yake, alidhulumiwa kingono na polisi katika Stesheni ya Polisi ya Buguruni jijini Dar es Salaam mnamo mwaka wa 2009 alipokuwa na umri wa miaka 18. Meneja katika baa ambapo alifanya kazi na ambaye alimtuhumu kuwa msagaji na mwenye "mwelekeo mbaya," alimpeleka kwa polisi. Alex alisema kuwa wakati alipowasili katika stesheni ya polisi, polisi walimwambia avue nguo zake na wakashika matiti na uke wake. Walimpiga mikononi na mgongoni kisha wakamlazimisha kuvaa mavazi ya wanawake na kusafisha stesheni ya polisi. Aliachiliwa baada ya siku sita na kusema, "Sikuwasilisha malalamiko. Nilikuwa na hofu." [130]

Jessie L., mfanyakazi wa ngono na mwanamke aliyebadilisha jinsia yake, ambaye kibayolojia ni mwanamume lakini huonekana kama mwanamke alisema alikuwa amekamatwa na polisi zaidi ya mara 10 kwa ajili ya kazi ya ngono. Na mara moja au zaidi, polisi walimdhulumu kingono:

Mimi kawaida huwaambia ukweli. Kwa hiyo polisi hushangaa. "Wewe ni shoga? Hapana, wewe ni mwanamke." Kwa hiyo hawanipigi. Wao hunichukua katika chumba maalum na kunichunguza. Wao huniweka katika chumba maalum bila wanawake wala wanaume. Wao huwaita watu wote kuja kuniona—maafisa wa polisi wa kike na wa kiume. Wao huitana, “Njoo, njoo! Mwaangalie shoga huyu!” Nao huniuliza maswali zaidi. "Ulianza vipi kufanya ngono ya mkundu? Wewe huhisi vipi unapofirwa?" Kwa kawaida wao hunilazimisha kuvua nguo zangu nami huwa sina budi, hivyo hukubaliana nao.

Polisi kamwe hawakunilazimisha kufanya ngono nao ili kuniachilia. Lakini waliwahi kunishikashika, wakinitania na kufinya matiti yangu ya bandia. Walisema "Tuonyeshe jinsi wewe humshughulikia mpenzi wako, wakati unafanya ngono, huwaje." Nilikataa. Lakini walikuwa wakinishika, "Je, kweli wewe ni mwanamke?" Walinishika kila mahali. Waliniuliza, "Je una uke?" na wakashika uume wangu. [131]

Kati ya watu 66 tuliowahoji ambao walikuwa katika au awali waliwahi kushiriki katika biashara ya ngono – wanaume, wanawake na watoto – angalau 23 walisema polisi walikuwa wamewalazimisha kufanya ngono nao. Watano kati ya waathiriwa hao walikuwa watoto. Wanawake ambao hutumia dawa za kulevya pia walisema walilazimishwa kufanya ngono na polisi ili kuachiliwa kutoka kizuizini. Baadhi ya polisi wanakataa kutumia kondomu na kuwafanya polisi kuwa na uwezekano wa njia ya  maambukizi ya VVU na magonjwa mengine ya zinaa. Matendo yote ya ngono ya kulazimishwa hujumuisha ubakaji.

Halima Y. alibakwa na genge la maafisa wa polisi wanane mnamo Machi 2013. Alieleza,

Ki ukweli, kufanya ngono na polisi, mara nyingi, hata sikumbuki…. Ananikamata, anataka hela, hela sina kwa hiyo ananiforce [ananilazimisha]. Sikukuu ya pasaka [2013], polisi watatu walinikamata, wakataka hela. Hela nilikuwa sina. Nikawapa rushwa ya ngono. Wakaja watatu tena wengine, nikawapa rushwa ya ngono. Wakaja wengine wawili, nikawapa ngono. Niliumwa… nikapata UTI juu hadi na gono [kisonono] nilipata. Hapa natumia dawa. [132]

Amanda Z., mfanyakazi wa ngono wa kike jijini Dar es Salaam, alisema polisi walikuwa wamemlazimisha kufanya ngono nao bila kondomu mara mbili, kisa cha hivi karibuni kikiwa mapema mwaka wa 2013:

[Katika visa vyote viwili,] hawatumii condom na mi sikuwaambia chochote kwa sababu nilitaka kuachiliwa na kwenda nyumbani kwa watoto wangu. Kama lazima nifanye ngono isiyo salama ili niachiliwe basi mimi hufanya hivyo, natoka. [133]

Ramazani H., mfanyakazi wa ngono wa kiume mwenye umri wa miaka 22 jijini Dar es Salaam, alikamatwa mitaani angalau mara nne. Mara mbili za kwanza, polisi walimpiga kwa viboko na  kumwitisha rushwa. Mara ya tatu, alisema,

Polisi wawili walinikamata huko Kariakoo. Walinipiga tena na kunipeleka katika Stesheni ya Polisi. Nilishinda usiku mmoja huko. Walinilazimisha kufanya ngono nao, lakini nilikataa, kwa hivyo wakasema "Kama umekataa, basi nyonya mboo zetu." Kwa hiyo nilinyonya mboo zao nje ya stesheni ya polisi.

Bado Ramazani alilazimika kulipa shilingi 30,000 ili kuachiliwa huru. [134]

Wilson N., mfanyakazi wa ngono wa zamani jijini Dar es Salaam, alisema kuwa kwenye matukio mawili, katika mwaka wa 2009 na 2011, polisi walimtia mbaroni wakati alikuwa akifanya kazi ya ngono na kumlazimisha kufanya ngono nao. Mara ya kwanza, maafisa wawili wa polisi walimpeleka katika Kituo cha Polisi cha Keko na kusisitiza kufanya ngono nao bila kondomu, kisha wakamlazimisha kulala katika jela usiku huo. Katika tukio la pili, Wilson alikumbuka:

Nilipita karibu na Kituo cha polisi cha Tandika na afisa wa polisi akaniita. Nilikuwa nimevalia nguo za wanawake. Alisema, "Wewe unazurura na kutafuta wateja. Kama unataka nikuachilie huru, huna budi kufanya ngono nami." Niliamua kufanya ngono naye. Alitumia kondomu na kilainisho cha mafuta. Alitaka kufanya haraka kwa sababu alikuwa na hofu ya maafisa wengine wa polisi kuja…. Tulifanya tendo hilo katika choo cha kituo cha polisi.[135]

Ubakaji na Hujuma kwa Watoto kutoka kwa Polisi

Baadhi ya kesi mbaya zaidi za dhuluma zinazofanywa na polisi dhidi ya makundi maalum zinawahusu watoto, haswa watoto wale wanaoshiriki katika biashara ya ngono. Polisi wanawabaka, wanawadhulumu kingono na kuwapiga watoto wanaoshiriki katika biashara ya ngono bila kujali sheria. Dhuluma kingono dhidi ya watoto ni hatia mbaya sana katika nchi ya Tanzania, kwa hiyo polisi wanapaswa kuchunguzwa na kushtakiwa.Watoto wale wanaoshiriki katika biashara ya ngono kamwe hawapaswi kukamatwa na kushtakiwa kwa kushiriki katika biashara ya ngono, bali wanapaswa kusaidiwa vilivyo.

Kama ilivyoelezwa katika Sehemu ya 1, maafisa wengi wa polisi kule Tunduma walimbaka Rosemary I. mara mbili alipokuwa na umri wa miaka kumi na miwili. Maafisa wa polisi watatu vilevile walimbaka msichana mwengine kwa jina Alamisi V. aliyehusika katika biashara ya ngono, baada ya kumkamata katika kituo cha malori cha Magorofani kule Mbeya wakati wa Pasaka katika mwaka wa 2011. Alikuwa na umri wa miaka 14. [136]

Mnamo Julai 2012, polisi wawili walimzuilia Jenifer A. kwa kuhusika na biashara ya ngono kule Mbeya. Alikuwa na umri wa miaka 16. Walimpeleka katika Stesheni ya Polisi ya CCM, wakambaka, wakampiga mateke akilala chini nje ya stesheni. Alisema kwamba walipokuwa wakimpiga “Waliniambia kwamba sipaswi kuenda kwenye baa kufanya mapenzi.” [137]

Kufanya mapenzi na polisi hakutamzuia mtu kushikwa na polisi. Khadija J. mwenye umri wa miaka 16 alioko Mbeya, amebakwa na polisi mara nane au zaidi katika kipindi cha mwaka mmoja na nusu alipokuwa akifanya biashara ya ngono. Mara mbili polisi walimpeleka makwao na wakamlazimisha kukaa nao usiku mzima. Lakini, alisema, “Mara hizo mbili walifanya mapenzi nami na baadaye asubuhi wakanipeleka katika Stesheni ya Polisi ya Central. Ilinibidi ningojee hadi niwapigie marafiki zangu na wakalipa hela ili niachiliwe. Walilazimika kutoa shilingi 30,000 au 40,000.” [138]

Wakati mwingine, Khadija alijaribu kumkataza polisi mmoja kufanya mapenzi naye bila mafanikio: “Baada ya kunipiga ngumi kwenye jicho na kunipiga kofi, ilikuwa lazima nikubali.” [139]

Kwa sababu biashara ya ngono ni haramu, watoto na watu wazima kwa jumla wanalazimika kufanya mapenzi na polisi wakikamatwa hata kama hawafanyi kazi ya ngono wanapokamatwa, hasa katika miji midogo zaidi ambapo wafanyakazi wa ngono wanajulikana kwa urahisi. Adimu S., msichana mwenye umri wa miaka 16 na anayeishi Mbeya, alieleza, “Wakati mwingine, wakikukamata kwa mara ya kwanza, wanafanya mapenzi nawe au unawapa pesa. Halafu wanakujua na wanakutumia tena kwa ngono, hata wasipokukamata ukifanya kazi ya ngono. Wanakutisha kwamba watakupeleka kwenye stesheni. [140] Hali hii inaelezea sababu inayowafanya watoto wanaodhulumiwa katika kazi ya ngono pamoja na watu wazima, hawataki kupeleka malalamiko yao kwa polisi, hata kama mkosaji ni raia (maelezo zaidi katika Sehemu VI); watatambuliwa na wataweza kudhulumiwa katika siku zijazo.

Pamoja na kukiukwa kingono, polisi vilevile waliwadhulumu watoto kimwili. Rosemary I. alisema kwamba alipokuwa na umri wa miaka 13, afisa wa polisi alimchoma mkononi kwa kiberiti [cha chuma], akimwuliza, “Unajiuza kwa nini?” [141]

Ruby C., msichana mwenye umri wa miaka 17 na anayefanya kazi ya ngono katika mji wa Mwanza mnamo Oktoba 2012 aliyaambia mashirika ya Human Rights Watch na WASO kwamba alipigwa na polisi katika wiki iliyotangulia nje ya hoteli moja iitwayo Villa:

Kulikuwa na maafisi wa polisi watatu walionishtaki kwa kujiuza. Polisi walinilazimisha kupiga magoti na wakaanza kunipiga. Walinipiga mateke kwa viatu vyao vikubwa. Walinipiga mgongoni kwa rungu zao ambazo wao hubeba kwa kawaida. Nilikuwa na maumivu – nilifura. Sikuenda hospitalini nilipotoka kwa sababu sikuwa na pesa. Sikuenda kuripoti kwa sababu niliogopa kwamba polisi wangenipiga tena. [142]

Mtoto mwengine anayerandaranda mitaani na anayehusika katika biashara ya ngono kwa jina Bishara A. mwenye umri wa miaka 16, alisema kuwa maafisa wa polisi watatu walimsimamisha barabarani na wakampiga kule Mwanza katika mwaka wa 2011.

Polisi waliniuliza, “Unafanya nini?”, kwa sababu ilikuwa usiku. Niliwaambia, “Ninalala hapa.” Walianza kudai  kwamba mimi ni mfanyabiashara wa ngono na wakanipiga. Walinipeleka katika Stesheni ya Polisi ya Kati. Katika stesheni walinichapa kwa tyubu iliyotengenezwa kwa mpira kutoka kwenye tairi ya gari. Waliniambia kuwa nilale chini na wakanichapa kwenye makalio.

Polisi walimlazimisha awape hongo ya shilingi 30,000 ili kumwachilia. Kwa kuwa Bishara hangeweza kumudu kiasi hiki cha fedha, afisa wa kike aliyesimamia stesheni hii, aliamuru aachiliwe siku mbili baadaye. [143]

Unyang’anyi wa Pesa

Polisi wakikosa kudai ngono kutoka kwa makundi haya ya watu walioko katika hatari, mara nyingi hudai pesa. Harun Z., mwanaume anayetumia heroini kule Temeke, aliongea kuhusu kulazimishwa kutoa pesa na polisi kama jambo la kawaida katika maisha ya kila siku:

Nimekumbana nalo sana katika vituo vidogo vya polisi, Kilimahewa, Vianiza, Tandika. Wanaomba kiasi cha pesa kulingana na jinsi unavyoonekana. Ukivaa kifahari wanaomba shilingi 50,000 la sivyo  wanaomba shilingi 10,000 ama 20,000 ama 30,000.[144]

Ilham K., mfanyabiashara wa ngono Dar es Salaam, alienda na mteja katika nyumba ya wageni katika mwaka wa 2011. Mteja yule alikataa kutumia kondomu. Aliposisitiza kwamba ni lazima atumie kondomu, mteja alianza kumsukuma kwa fujo. Ilham aliomba usaidizi na wafanyakazi wa nyumba ile wakaja chumbani. Mteja yule alidai kuwa amemwibia kisha akampeleka katika Stesheni ya Polisi ya Oysterbay. Polisi walimhurumia Ilham baada ya kuwasimulia kisa chake, ila bado walimzuilia na wakalazimisha kuhongwa: kulingana na Ilham, dadake alipokuja katika stesheni asubuhi, “Polisi walimwambia, “Tunajua kuwa dadako hajafanya chochote, lakini mwanaume huyu anashinikiza, kwa hiyo tutasubiri mpaka mwanaume huyu aende halafu wewe na dadako mnaweza kuenda, lakini ni lazima ulipe shilingi 20,000. [145]

Evelyn D. alikamatwa karibu na mwisho wa mwaka wa 2011 akijiandaa kujidunga heroini. Alisema, “Katika stesheni ya polisi nilitukanwa na polisi hasa maanake nilikuwa mwanamke. Walisema maneno kama, ‘Wewe ni mwanamke mjinga. Wewe ni malaya!’” Evelyn aliachiliwa usiku ule ule baada ya mpenzi wake wa kuwaletea polisi shilingi 20,000 hela za Tanzania. [146]

Edwin J., mwanaume anayefanya mapenzi na wanaume (MSM), alilazimika kutoa hongo ya shilingi 30,000 kwa maafisa kutoka katika Kituo cha Polisi cha Kongwe katika Dar es Salaam mnamo Jan. 2012, baada ya mhudumu katika nyumba ya wageni kuwapigia polisi na kuripoti kuwa kulikuwa na “mashoga” katika chumba kimoja. [147]

Kulazimishwa kutoa pesa ama kulazimishwa kufanya mapenzi, hufanyika hata kama watu walioko katika makundi maalum hawajihusishi katika shughuli yoyote haramu. Henry O., mwanaume katika mji wa Mwanza anayetumia madawa ya kulevya, alifafanua: “Polisi hawa, wananijua vyema sana na nimekuwa mtu wa kutoa hela kwao. Kawaida mimi huwapa kati ya shilingi 10,000 na 20,000 kutegemea siku. Wakati mwingine wao hunipiga na wakati mwingine hawanipigi.” [148]

Kulazimishwa kutoa pesa au kufanya mapenzi si uhalifu tu. Inasababisha kukosa imani kati ya wale walioko katika makundi maalum na maafisa wa usalama. Kulingana na Ilham K., mfanyabiashara wa ngono kule Dar es Salaam:

Shida ya polisi ni pesa. Wanataka tu pesa na wanajua kwamba wafanyabiashara wa ngono wana pesa. Kwa hiyo hakuna urafiki hapo. (Urafiki) ungekuwa, tungewaomba usaidizi na tungeenda kwao tukikosewa. Lakini tunawaogopa na tunakimbia kutoka kwao.[149]

Kukamatwa Kiholela

Wafanyabiashara wa ngono, wana LGBTI na watumiaji wa dawa za kulevya wote waliripoti kuwa polisi wa Tanzania walikuwa wamewahi kuwakamata. Kundi la Umoja wa Mataifa Kuhusu Kukamatwa Kiholela [UN Working Group on Arbitrary Detention] limepitisha kuwa kukamatwa kwenye msingi wa ngono kati ya watu ya jinsia moja tu ni ya kiholela. [150] Polisi wakiwakamata watu kwa sababu ya biashara ya ngono au utumiaji wa dawa za kulevya, ni wazi kuwa kesi nyingi pia ni za kiholela, zinafanyika bila ushahidi wowote wa matendo yoyote ya kiuhalifu. Katika baadhi ya kukamatwa huku  kunahusu polisi kuwalazimisha waathiriwa kutoa pesa au kufanya mapenzi.

Mohammed R. na rafiki yake walikamatwa kule Dar es Salaam na wakazuiliwa na polisi “kwa kutembea kama wanawake”:

Wakati mmoja nilikuwa sokoni nikinunua vitu na rafiki yangu na kwa ghafla watu walianza kupiga kelele kwa kuwa rafiki yangu alionekana msenge sana. Kwa hiyo tulikimbia kwenye duka la mwanamke mmoja. [Lakini] aliwaita polisi na walitukamata na wakatupeleka katika Stesheni ya Polisi ya Buguruni. Tuliwauliza polisi sababu ya kutushika, lakini polisi walikuwa wakali na wapumbavu. Walituzuilia na wakatuambia kuwa hatia yetu ilikuwa kutembea kama wanawake. Polisi walinipiga baada ya kujaribu kubishana nao na kujitetea, nikisema kuwa sikuhusika katika uhalifu wowote.   

Polisi mmoja alipendekeza asubuhi kuwa Mohammed atoe hela au ngono ili tuachiliwe. Mohammed alikataa kufanya mapenzi naye, lakini akalipa shilingi 30,000 na tukaachiliwa. [151]

Victor G., mwanaume anayefanya mapenzi na wanaume Dar es Salaam, alisema kuwa alikuwa amezuiliwa mara mbili kwa sababu ya mwenendo wake wa kingono:

Mara ya kwanza ilikuwa katika mwaka wa 2009. Nilikuwa na watu watatu, wote MSM. Tulienda kwenye hosteli ya wanafunzi kumtembelea rafiki. Tulikosana na mwenye hosteli, kwa sababu alikataa kutukubalia kuingia. Aliwaita polisi na akaturipoti kama mashoga. Walikuja na wakatufunga pingu. [Mwenye hosteli] aliwaambia tu kuwa sisi ni mashoga, hakutushtaki kwa uhalifu mwingine wowote. Polisi mmoja wa kike alituhurumia, kwa sababu tulikuwa wadogo na tulikuwa na vitambulisho vya chuo. Tuliondoka bila kutoa hongo.

Wakati mwingine, Victor alisema kuwa polisi walimkamata na marafiki zake barabarani walipokuwa wakirudi nyumbani saa tano unusu usiku kutoka baa na wakawapeleka katika Stesheni Kuu ya Polisi ya Magomeni. Kulingana na Victor, “Walitushtaki kwa ‘uhuni’ kwa sababu tu kuwa MSM. Tulikaa katika stesheni usiku mzima. Shangazi yangu alikuja asubuhi iliyofuata na akawahonga kwa shilling 150,000 ili kunitoa.”[152]

Joseph S. alikamatwa kwa kumbusu mpenzi wake wa kiume barabarani wakitembea wakielekea nyumbani kutoka baa katika mwaka wa 2010. Polisi waliwalazimisha Joseph na mpenzi wake kuingia ndani ya gari la polisi. Wakiwa ndani ya gari,

Walitupiga, walitupiga mateke, walisema kwamba wangetupiga picha na tuliogopa kwamba wangetuweka katika ukurasa wa mbele kwenye magazeti. Lakini hawakupiga picha. Walikuwa wakitutusi, wakituita “mbwa jike.”[153]

Polisi walimlazimisha Joseph na mpenzi wake kulipa shilingi 10,000kama hongo ili kuachiliwa.

Hussein M. alipelekwa kwa polisi na familia yake alipokuwa na umri wa miaka 16 katika mwaka wa 2007, familia yake ilipogundua kwamba alikuwa gay. Mjomba wake alimpiga kisha akampeleka katika Stesheni ya Polisi ya Minazini katika jiji la Dar es Salaam. Hussein hana hakika kuhusu kile mjomba wake aliwaambia polisi, lakini aliachiliwa bila kuhojiwa baada ya kuzuiliwa kwa siku mbili. Aliporejea nyumbani, wazazi wake walisema kuwa hawangelimlipia karo tena hatua iliyokuwa kama adhabu kwa ushoga wake, kwa hiyo Hussein kwa upande wake, alienda kwa polisi kuwaripoti wazazi wake kwa kutomjali.

Polisi waliwaita kwenye stesheni wazazi wa Hussein, lakini ni mjomba wake ndiye alienda kujadiliana na polisi juu ya kesi ile. Kwa mujibu wa Hussein,

Wakati huu mjomba wangu alimwambia [afisa wa polisi], “Jamaa huyu         anafanya mapenzi na wanaume wengine.” Halafu polisi yule alianza kumwunga mkono mjomba wangu. Polisi yule alianza kulalamika, “Kwa nini usiache kufanya hii?” Alinichapa kwa fimbo mara tano kwenye mapaja. Halafu aliniachilia na akamwambia mjomba wangu, “Nenda naye na umchunguze kwa siku mbili. Akiendelea kufanya mapenzi na wanaume, umrudishe tena kwenye stesheni ya polisi.”

Hussein alienda nyumbani, lakini familia yake ilimfukuza baada ya wiki moja. Alisema, “Mpaka wa leo ninaishi na marafiki, na wazazi wangu wamekataa kunilipia karo maanake mimi ni MSM. [154]

Polisi kule Zanzibar walimzuilia Hamisi K. katika mwaka wa 2009 na wakajaribu kumwangalia kwenye mkundu “kuthibitisha” kuwa alifanya mapenzi na wanaume. Hamisi alielezea:

Tulikuwa kwenye karamu. Polisi walipata taarifa na wakaja. Walisema wanaume walikuwa wanaolewa.  Walifikiria kuwa ilikuwa harusi, ila ilikuwa karamu tu. Hata walitupeleka katika Hospitali ya Mnazi Mmoja kutupima kwa ngono ya mkundu, kutuchunguza kwenye mkundu. Lakini daktari alikataa kutupima [155] .

Hayat E. ni mtu mwenye jinsia mbili na anayejitambulisha kama mwanamke. Anaishi Dar es Salaam. Amewahi kuwa na uhusiano wa kimapenzi na wanaume kwa wanawake, lakini amewahi kudhulumiwa mara nyingi na wapenzi wake wa kiume baada ya kugundua kwamba ana sehemu za siri za kiume na kike. Kwa bahati mbaya, alipojaribu kuwa na uhusiano wa kimapenzi na mwanamke, alizuiliwa kiholela:

Mnamo Machi [2012], nilikuwa nikiishi na mwanamke. Nilimhamisha hadi kwangu katika chumba changu nilichokodi na tulifurahi pamoja. Mwakilishi wa serikali ya mtaa aligundua kwamba nilikuwa nikiiishi na mwengine wa kike na walikasirika sana. Mwakilishi yule alienda katika stesheni ya polisi kunisema. Ya kutisha ni kwamba, polisi walilichukulia jambo lile kwa makini sana. Waliniambia kwamba nitoe hongo ya shilingi 350,000 [kama dola 210] ili kuitupilia mbali kesi ile. Polisi pia walitaka nivue nguo zangu na niwaonyeshe mwili wangu ili waone jinsi nilivyoonekana. Hii ilinisumbua sana na niliamua kuhama kutoka chumba kile nilichokuwa nikikodi. Tangu wakati ule, nimeamua kutojaribu kuishi na mtu mwengine yeyote. [156]

Mwajuma P., mwanamke anayejidunga heroini, alikamatwa kwa kuwa na sirinji ambazo hazikuwa zimetumika. Alisaidiwa na mashirika ya kupunguza madhara na yale ya haki za binadamu katika Temeke:

Nilikamatwa na Sungu Sungu wakiwa pamoja na polisi, kama miezi sita iliyopita. Walinishika nyumbani nikiwa na sirinji. Walibisha na nikafungua. Hawakuwa na kibali cha kutafuta. Waliingia na wakapata maboksi matano ya sirinji. Sungu Sungu walinipiga makofi, kwa sababu walinipata tu na maboksi yale. Walinipeleka kwa polisi. Nilituma ujumbe kwa shirika la MDM lililotuma ujumbe kwa Nyerere Centre [for Human Rights] kunitolea dhamana nayo kesi iliishia pale. [157]

IV. Polisi Jamii, Sungu Sungu na Makundi Mengine ya Wanamgambo

Tanzania ina mashirika mengi ya polisi jamii na makundi ya kiusalama yaliyorasmi katika viwango mbali mbali. Lengo la maafisa wa kutekeleza sheria nchini Tanzania ni kushirikiana na makundi ya kiusalama ama wanamgambo kukabiliana na uhalifu. Lakini wanachama katika makundi haya, sawa na polisi wenyewe, wakati mwingine wanatumia dhuluma ya kimwili na kingono pamoja na unyang’anyi dhidi ya wale wanaokabiliwa na tuhuma katika shughuli ya uhalifu.

Baadhi ya makundi haya yamebuniwa kisheria na yana utaratibu rasmi wa mawasiliano na taasisi za nchi zinazotekeleza sheria. [158] Moja kati ya makundi yale ni “Polisi Jamii.”  Kupitia kwa programu rasmi ya kulinda jamii, vikundi hushika doria mtaani mwao na hutoa ripoti kila siku kwa polisi rasmi wa Tanzania. Katika baadhi ya maeneo nchini Tanzania, wakaaji walipongeza kazi yao. Hata hivyo, polisi jamii waliripotiwa kuhusika na idadi kubwa ya ukiukaji wa haki za binadamu katika Zanzibar. [159]

Sungu Sungu

Kundi lenye utata mwingi kabisa ni lile la “Sungu Sungu.” “Sungu Sungu” awali lilirejelea kundi la wanamgambo lililobuniwa ili kukabiliana na wizi wa ng’ombe katika magharibi ya Tanzania katika miaka ya 1980. Kundi hili baadaye lilielekeza nguvu zake katika kukabiliana na “uchawi,” iliyokuwa ishara ya mapema ya uwezo hatari wa kundi hilo kuhudumu kama aina ya polisi ya maadili mema. [160] Katika miaka ya hivi karibuni, jina lile limetumiwa kulirejelea kundi la wanamgambo  lolote linalohudumu mitaani.

Kinadharia, Sungu Sungu linafanya kazi chini ya uongozi wa serikali ya mitaa na polisi, lakini katika maeneo mengine linaonekana kufanya kazi kivyao. Sheria ya Jeshi la Wanamgambo [The People’s Militia Act] ya mwaka wa 1973, iliyobadilishwa katika mwaka wa 1989 ili kulirejelea waziwazi Sungu Sungu, inawapa mamlaka ya kukamata. [161] Kwa mujibu wa Wizara ya Mambo ya Nje ya Marekani, “Wanachama wa Sungu Sungu hawaruhusiwi kubeba bunduki au panga, ila wanabeba fimbo au marungu.” [162] Lakini utafiti wa Human Rights Watch uligundua kwamba Sungu Sungu mara nyingi wanajihami kwa panga.

Maafisa wengine Dar es Salaam hata wanakanusha kuwa kundi la Sungu Sungu liko. [163] Wakaaji wa Temeke, wilaya yenye watu maskini kabisa Dar es Salaam, wanajua vinginevyo. Katika mitaa yenye umaskini mwingi na iliyoko kando kando au mbali na mji, wanachama wa Sungu Sungu – wasiolipwa vizuri, wasio na ujuzi wowote na kulingana na wakaaji hata wana rekodi ya uhalifu – hushika doria mitaani usiku wakiwa na panga na rungu na hivyo vyote kwa pamoja vinaweza kuchochea ukiukaji wa haki za binadamu. [164] Pamoja na kuzuia uhalifu kamili wakati mwingine pia wanachukua jukumu la kuangalia maadili wakiwalenga hasa wanaofanya kazi ya ngono na watumizi wa dawa za kulevya.

Wakaaji wa Temeke wanasema kuwa wanachama wa Sungu Sungu walimwua Abdallah Yunus (jina lake kamili), mwenye umri wa miaka 34 almaarufu “Dula,” na mwanaume mwengine aliyejulikana kama Abdallah pia mnamo Aprili mwaka wa 2012. Kulingana na majirani zao Dula na Abdallah wote walitumia heroini. Dula alikuwa akiishi kwa Abdallah. Mwanamke aliyeishi nao anakumbuka alivyoamshwa usiku wa manane na umati.

Walisema “Mwizi! Mwizi!” Walipigapiga milango wakiuliza, “Dula yuko wapi?” Sijui kama waliwataka Abdallah wote wawili au mmoja wao. Nilijua kwamba walikuwa Sungu Sungu kwa sababu walikuwa zaidi ya 50 na hakuna kama wao. Watu hawakuchukua hatua yoyote ili kuwakomesha. [165]

Mwengine aliyeshuhudia Dula akipigwa na watu waliojihami kwa mawe, panga na matofali ya saruji. Alielezea,

Kuna Sungu Sungu kutoka katika maeneo mawili. Sungu Sungu kutoka eneo hili walienda wakasema, “Mnawadhulumu watu hawa kwa nini?” Wale wengine kutoka eneo tofauti walikuwa watu 50, ilhali wanaotoka katika eneo hili walikuwa 7 au 8 tu. Ninajua kwamba wao ni Sungu Sungu kwa sababu wao hushika doria mara nyingi katika vikundi vya watu 40 au 50. Wao  hushika doria kila usiku.

Walikuja na watu wawili. Walitupa mmoja pale. Wote wawili walikuwa hai, ingawa mmoja alikuwa amepigwa. Alianguka. Alikuwa amepigwa kwa na mawe, na alikufa. Sikuona akipigwa, kwa sababu walikuwa wametoka pembeni. Wa pili alikimbia. Walimkimbiza, wakamkamata, wakampiga kwa mawe, fimbo na panga.

Baadaye walisimamisha pikipiki…. wakaizingira kwa panga. Walifungua paipu kutoka kwenye tangi na wakatia petroli kwenye chupa ya maji. Kisha wakatia tairi kwenye vifua vya wanaume wale wawili. Wakawamwagia petroli na kuwachoma. Tayari walikuwa wanaonekana kama wameaga.

Shahidi yule alisema kuwa polisi walikuja kama saa tisa usiku:

Walikuwa na mmoja ndani ya gari aliyekuwa amekamatwa [kuhusiana na kesi tofauti]. Walimwambia aiweke mili ile katika gari. Sijui walikuwa wametoka katika stesheni gani. Ni lazima polisi walikuwa amefahamishwa juu ya kilichotokea. Hawakurudi kufanya uchunguzi. Hawakuwauliza wakaaji juu ya kisa kile. [166]

Kulingana na mamake Dula:

Baada ya siku tatu familia yetu ilienda kuuliza katika Stesheni ya Polisi ya Chang’ombe juu ya uchunguzi, lakini afisa anayesimamia upelelezi alikataa kutupokea. Alisema, “Unasema kwamba walikuwa Sungu Sungu, lakini walikuwa magaidi utajuaje?” Kaka yake Dula aliuliza, “Kama walikuwa magaidi, mbona huwakamatwi?” Polisi walisema, “Unatusumbua”…. Tulipokosa kupata usaidizi kutoka kwa polisi, tulikata tamaa. [167]

Ingawa iliripotiwa kwamba Sungu Sungu walipiga mayowe wakisema, “Mwizi! Mwizi!” walipokuwa wakimteka Dula, mamake hakujua kuhusu kesi yoyote maalum ambayo Dula alishtakiwa kwa wizi:

Sielewi sababu yao yakumwua. Sijawahi kupata habari kwamba aliiba chochote. Wote Abdallah na Dula walikuwa wakitumia madawa ya kulevya.  Dula alikuwa mpole na hakupigana na watu; labda dawa za kulevya tu ndiyo  ilikuwa shida. [168]

Disemba mwaka wa 2012, shirika la Human Rights Watch lilipokea taarifa kutoka kwa wafanyakazi wa shirika la Médecins du Monde wanaoenda nje la kituo  kuwa mwanaume anayejulikana kama Maliki alikuwa ameuawa na Sungu Sungu katika Temeke. Kwa mujibu wa wafanyakazi wa MdM, kuna watu walioshuhudia Sungu Sungu wakimteka Maliki kutoka katika maskani aliyotumia dawa za kulevya na kumkata kwa panga hadi akafa. [169]

Rashid E. alikamatwa Temeke na Sungu Sungu walipokuwa wakipita naye alikuwa ameketi nje mtaani akila chipsi, kama Disemba 2011:

Nafikiri wanajua kwamba ninatumia dawa za kulevya maanake wanatoka katika eneo sawa na mimi. Walikuja tu na kunishika na wakaanza kunipiga. Walinipiga kwa panga, vyuma vya dirisha na fimbo. Nina kidole kisichoweza kukunjika toka siku ile walinipiga mikononi kwa vyuma. Kidole kilifura na kuwa cheusi.

Sungu Sungu walimpeleka Rashid katika Kituo cha Polisi cha Vyaniza, ambapo polisi alimshtaki kwa kuwa mwizi. Siku iliyofuata, rafiki yake alikuja kulipa hongo ya shilingi 7,000 na Rashid aliachiliwa. [170]

Sungu Sungu walimbaka Mwanahamisi K. mnamo Mei 2012 karibu na maskani ambapo alihojiwa na shirika la Human Rights Watch.

Nilikuwa nimekuja hapa kuvuta [heroini]. Nilikuwa nikirudi nyumbani nilipokutana na Sungu Sungu kwenye reli. Ilikuwa saa sita au saba usiku. Waliuliza, “Unatoka wapi, na unaenda wapi?” Niliwaambia, lakini walikataa kuelewa. Walikuwa na panga. Nilipiga nduru lakini sikusaidiwa na yeyote. Ilikuwa usiku, kwa hiyo hakuna aliyepitia pale.

Sita kati yao walinilazimu kufanya mapenzi nao. Wote sita walinibaka wakaniacha kule. Hawakutumia kondomu. Ubakaji ulichukua muda wa saa moja au mbili. Nilikuwa na mtoto wangu. Mwanangu alikuwa akilala chini kando nikibakwa. Baada ya kinibaka, waliniambia “Usizurure usiku.” [171]

Asubuhi, Mwanahamisi alienda kwenye Kituo cha Polisi cha Mashini ya Maji kulalamika, lakini polisi walikataa kumsaidia ila kama angewalipa shillingi 10,000, kwa hiyo alienda nyumbani. [172]

Wafanyakazi wa ngono katika Dar es Salaam vilevile waliripoti kuwa Sungu Sungu waliwafanyia dhuluma ya kimwili na ya kingono. Mfanyabiashara wa ngono mmoja katika Wilaya ya Kinondoni alisema, “Tunalazimika kujificha kutoka kwao. Wakijua kwamba fulani anafanya biashara ya ngono, wanawapiga.” [173] Kwa mujibu wa mfanyabiashara wa ngono mwengine wa kike,

Sungu Sungu katika eneo ninaloishi ni wakali. Wakikuona ukirejea kutoka kazini au ukifanya kazi usiku wa manane wanakulazimu kushika doria nao. Shida moja tu katika jambo hili ni kuwa wanahisi kwamba wana haki ya kukushika wakati wowote wanapotaka. [174]

Vile vile iliripotiwa kuwa Sungu Sungu wapo katika maeneo ya Mbeya na Arusha. Katika Mbeya, wanafanyakazi wa ngono watatu waliliambia shirika la Human Rights kuwa walikuwa wamepigwa na Sungu Sungu. [175] Katika Arusha, mwanaharakati wa kijamii anayefanya kazi ya kuwarekebisha watumiaji wa madawa ya kulevya alisema kuwa Sungu Sungu wanatumia vurugu hata wakati hakuna uhalifu ambao umetokea, kwa kisingizio kuwa hii kuzuia uhalifu: “Usiku, wanazunguka. Wakikutana na watumiaji wa dawa za kulevya wanawapiga kwa sababu wanafikiria kuwa wataiba kitu. [176]

Polisi Jamii

Kama ilivyotajwa hapo awali, polisi jamii ni kitengo rasmi katika miradi ya ulinzi wa jamii. Baadhi ya Watanzania walisema mambo mazuri juu ya polisi jamii. Kwa Mwanza, mwakilishi wa shirika moja lisilo ka serikali lifanyalo kazi Mwanza, aliyaambia mashirika la Human Rights Watch na WASO kuwa polisi jamii waliyasaidia mashirika yasiyo ya serikali katika kazi zao na watoto wanaozurura mitaani. Waliwapeleka watoto wale katika mashirika yasiyo ya serikali yanayowasaidia. [177]

Katika Zanzibar, hata hivyo, polisi jamii walikashifiwa vikali mara nyingi. Mfanyakazi mmoja wa kituo cha kuwarekebisha watumiaji wa dawa za kulevya aliyetumwa nje ya kituo, aliliambia Human Rights Watch kwamba polisi jamii—ambao husafiri katika kundi pamoja na polisi rasmi mmoja – walikuwa changamoto kwa  kazi yao nje ya kituo.

Tukienda mahali kujaribu kuwashauri watu, tunafika pahali na watu wakatoweka kwa sababu polisi jamii wanakuja na kuwapiga. Wakikushika ukivuta (heroini), wanakupeleka kwa polisi au wanakupiga. Hata wakati mwingine wanawaumiza vibaya. Wanatumia mijeledi, mikanda, au mkia wa taa. Wakati mwingine wanawapiga bila kujua watu walio na VVU au kifua kikuu au hepatitisi. Imeripotiwa mara nyingi. [178]

Mwenzake aliongezea kuwa, “Wanafikiria kwamba wako juu ya sheria.” [179]

Idris Z. ni miongoni mwa wale waliowahi kukumbana na unyama mikononi mwa polisi jamii, wakishirikiana na polisi wa kawaida. Alielezea jinsi karibu na mwisho wa 2011, polisi jamii walimkamata akilala nje ya pahali watumiaji wa dawa za kulevya walipenda kuzuru wakampeleka katika Stesheni ya Polisi ya Jangombe.

Polisi jamii walisema, “Tulimkamata kwa sababu analala nje kila mara na yeye huiba.” Polisi jamii [waliwaambia] polisi wa kawaida, “Tupe watu hawa.” Polisi wa kawaida walikubali.

Polisi jamii waliturudisha mtaani. Wakatupeleka uwanjani wakatupiga. Wakachukua upupu wakatupaka ili mili yetu ituwashe. Baadaye walituambia tuende nyumbani. Walicheka kwa sababu walifurahi kumtesa mtu haswa teja. [180]

Mwanaharakati mmoja wa wanaume wanaofanya mapenzi na wanaume alilalamika kuwa alikuwa amepigwa na polisi jamii katika jiji la Dar es Salaam – hata hivyo haikuwa wazi kama waliotenda kosa lile walikuwa wana polisi jamii au Sungu Sungu:

Mwaka jana mimi na mpenzi wangu wa kiume tulikuwa tumeketi mahali tukiongea. Polisi jamii walikuja, wanawasaidia polisi. Tulikuwa tukidhani ni Sungu Sungu. Walisema, “Unafanya nini hapa na huyu bwana? Mnafanya mapenzi?” Tulisema, “Hapana, tunaongea tu.” [Mmoja wao] alisema, “Sawa, wapeleke wafungwe.”

Mpenzi wangu alipata nafasi akatoroka mbio. Walinifunga mikono kwa kamba nyuma yangu. Sikuweza kufanya chochote. Walinipeleka mahali wakanifungua mikono wakanilazimu kuinama. Wakaanza kunipiga kwa waya, waya wa umeme. Waliniumiza vibaya. Walinipiga kwenye mgongo na makalio. Nilipiga kite kwa kusema  “Mnaniumiza,  tafadhali.” [181]

Mwanaharakati yule mwishowe aliweza kutoroka akaenda kwa polisi wa kawaida kuripoti kisa kile, lakini hakukuwa na ufuatiliaji uliofanywa na polisi licha ya ahadi zao za kufanya uchunguzi. Alihitimisha, “Walionipiga wanawachukia wasenge – hiyo ndiyo sababu walinipiga. [182]

Kwa kukosa kuchunguza uhalifu kama ule au kwa kuutia moyo, kama katika kesi ya Idris iliyoelezwa hapo awali, polisi wa kawaida mara nyingi wanakula njama katika ukiukaji unaofanywa na polisi jamiina makundi ya usalama. Mtu mmoja aliripoti kuwa polisi walijaribu kuzuia ukiukaji wa polisi jamii. Ally H. alikamatwa nyumbani mwake mnamo Septemba 2012 kwa tuhuma za kuuza dawa za kulevya na polisi sita kutoka Kituo cha Polisi cha Kilimahewa wakiwa pamoja na mpelelezi  mmoja kutoka polisi jamii:

Polisi jamii alianza kunipiga. Polisi halali walimwambia akome. Na pia mpelelezi  yule alichukua baadhi ya sirinji na maboksi kutoka kwangu, lakini polisi halali walimwambia, “Acha kuchukua hizo, kwa sababu zinatoka pahali pengine [shirika lisilo la serikali].” [183]

Hata hivyo polisi bado walimnyang’anya Ally shilingi 5,000 ili kumwachilia. [184]

V. Ukosefu wa Haki kwa Waathiriwa wa Uhalifu katika Makundi Yaliotengwa

Kama wanachama wa makundi yaliyoko katika hatari wakidhulumiwa na raia wenzao, wanahisi kwamba hawana pa kwenda ili kupata haki, kwa sababu wao wenyewe watachukuliwa kama wahalifu.

Wengi wa wafanyakazi wa ngono waliohojiwa na shirika la Human Rights Watch na WASO wamedhulumiwa na wateja wao lakini katika karibu kesi zote, walisema kuwa hawawezi kupeleka mashtaka makahamani au kwenye polisi. Asha W., msichana mwenye umri wa miaka 15 anayefanya kazi  ya ngono Mbeya alitiliwa dawa na mteja wake kisha akabakwa kwenye uke na mkundu akiwa amepoteza ufahamu. Alikuwa na maumivu kwa siku nyingi. Asha alieleza sababu zake za kutopeleka malalamiko kwa polisi: “Niliogopa, kwa sababu kama ningalienda kwa polisi, ningalilazimika kusema kwamba nilikuwa nikijiuza, na polisi wangesema kuwa nilikuwa nimekubali, na kesi ingishia hapo.” [185]

Mwamini K., anayefanya kazi ya ngono kule Dar es Salaam, alilazimishwa kwa bunduki kufanya ngono na mteja bila kondomu.

Nilisema kwamba sikutaka kuifanya bila kondomu. Ghafla alitoa bunduki na akaielekeza kwangu. Niliendelea kukataa. Mwishowe niliamua kufanya mapenzi bila kondomu…. Nisingeweza kwenda kwa polisi. [186]

Polisi wakati mwingine wanakataa dhahiri kuwasaidia watu walioko katika makundi maalum wakidhulumiwa. Kwa mujibu wa Louisa T., mfanyakazi wa ngono kule Mwanza:

Hatuna haki zozote. Mnamo Septemba nilikuwa nikitoka katika nyumba moja ya wageni. Nilikutana na wanaume wawili barabarani. Mmoja alinishika na akanibeba. Alinibeba huku nikipiga mayowe. Polisi walikuwako. Waliona lakini hawakufanya lolote kwa sababu walijua  nilikuwa mfanyakazi  wa ngono. [187]

Katika kesi nyingine, polisi waliwadhulumu zaidi waathiriwa. Mickdad J. alisema kwamba katika mwezi wa Februari 2012, alipigwa na umati mpaka karibu afe kwa tuhuma za utumiaji wa dawa za kulevya na wizi.

Nilikuwa nikitoka kwa dadangu saa kumi na moja alfajiri. Kulikuwa na sehemu ambako kulichezwa muziki wa kiasili. Kisa kimoja kilitokea ambako mtu aliiba simu. Kwa hiyo walinishuku. Walinizunguka kwa sababu ninatumia dawa za kulevya. Walisema, “Huyo ni yeye,” na walianza kunipiga. Walinipiga kwa mawe kichwani, mgongoni, katika sehemu mbalimbali mwilini. Kisha, walitaka kunichoma kwa tairi. Wengine walienda kuleta mafuta taa ilhali wengine kuleta tairi. Niliyasikia haya na nikapata nguvu kutoka kwa Mungu na nikaanza kukimbia mwenyewe kuelekea Kituo cha Polisi cha Mamboleo.

Nilipofika kule, polisi walikuwa wananijua. Walinijua kama mtumiaji wa dawa za kulevya. Kwa hiyo waliamini kuwa nilikuwa nimeichukua simu ile na wakaanza kunipiga…. Mmoja wao alikuwa akinishika shingoni  kutoka nyuma, mwengine alichukua mshipi akaanza kunipiga. Ulikuwa  mshipi wa mashine ya kusaga [wa kuzungusha mota] —uliniacha na alama yenye upana wa inchi moja. Alinipiga katika sehemu mbalimbali – kichwani, makalio, mguuni – hakuchagua. Nilipigwa hadi nikafura machoni. Nililala katika seli.

Asubuhi, mamake Mickdad aliwahonga polisi ili wamwachilie baadaye aliiripoti kesi kwa shirika la “Médecins du Monde”.  Walimtuma na mwanaharakati wa haki za binadamu kutoka katika Nyerere Centre for Human Rights kuandikisha malalamiko, lakini walipata tu polisi jamii katika stesheni. Alisema;

Tuliuliza kuhusu polisi waliokuwa kazini usiku. Lakini mtu mwengine aliwapigia polisi wale na kusema “Msije, kuna mtumiaji wa dawa za  kulevya hapa pamoja na watu wengine.” Tulirudi saa kumi alasiri na hawakuwa katika stesheni.

Baadaye nilibaki na maumivu kutokana na kupigwa na nikanyamazishwa. Polisi walishindwa kunisaidia. [188]

Watende A. alishtakiwa kwa wizi katika mtaa anaoishi mnamo Machi 2012. Alifuatwa na umati wenye hasira hadi kwenye ofisi ya shirika la “Médecins du Monde”, na wafanyakazi wa shirika MdM waliweza kutuliza ghadhabu yao. [189] Hata hivyo, Watende alisema kuwa siku mbili baadaye, raia walimpata katika maskani akijitayarisha kutumia dawa za kulevya.

Walianza kunipiga kwa panga na fimbo. [Walinipeleka] kwa polisi. Polisi   walisema, “Kwa nini mlimleta akiwa hai? Huyu ndiye mwizi mlikuwa mkiongea juu yake? Mngemwua tu na tungechukua mwili.” [190]

Polisi ndiyo walimpa Watende A. Fomu ya Polisi Number 3 (PF3), inayohitajika na hospitali ya umma waathiriwa wa dhuluma wapate kuwatibu. Hata hivyo, hawakuchukua hatua zozote ili kuwakamata au kuwachunguza waliomdhulumu. Human Rights Watch lilipokutana na Watende miezi mitatu baada ya kisa kile alikuwa na makovu kifuani na mgongoni yaliyofanana na yale ya kukatwa kwa panga.

Ni jambo la kawaida kwa polisi wa Tanzania kudai rushwa kutoka kwa waathiriwa wa uhalifu ili kuwasaidia. Lakini makundi yaliyotengwa haswa yako katika hali ya hatari zaidi. Jamal P., mwanaume anayefanya mapenzi na wanaume (MSM) katika Zanzibar, alisema kuwa majirani zake wanne walimpiga barabarani mwezi wa Disemba mwaka wa 2011, wakimtusi kwa matusi ya kidharau kwa  ushoga. Walimkata kwenye sehemu ya juu ya pua na kichwani kwa upanga, na wakamwacha akilala chini barabarani. Jamal aliweza kwenda hadi Hospitali ya Mnazi Moja kwa matibabu kisha akairipoti kisa kile kwa polisi:

Niliwaambia polisi majina ya wale walionipiga, lakini polisi wakanidharau – wanajua kuwa ninafanya mapenzi na wanaume. Waliandika taarifa yangu  pamoja na majina. Ingawa hawakufuatilia. Nilirudi kwao mara mbili kuona kilichokuwa kikiendelea kuhusu kesi ile, lakini hawakuwa wakifanya chochote, kwa hiyo nilikata tamaa. Wakati mmoja nilipojaribu kufuatilia, polisi mmoja aliniomba pesa, na nikakataa. Halafu alisema, “Kama huna pesa, tufanye mapenzi.” Niliendelea kukataa. [191]

Abdalla J. alishambuliwa katika mwaka wa 2011 kule Dar es Salaam katika kituo kimoja cha mabasi na mwanaume aliyemwaibisha kwa kumwita kwa jina la kidharau la shoga, akampiga, na akamwibia simu. Abdalla aliyaambia mashirika ya Human Rights Watch na WASO:

Singeweza kuenda kwa polisi. Ningalisema kuwa nilipigwa, wangaliniuliza kwa nini. Tulikuwa tukienda kwa polisi zamani. Lakini polisi wangetutambua kama mashoga. Tungejaribu kudanganya kuhusu sababu yetu ya kupigwa na tungesema, “Niliibiwa,” ama kitu kama hicho. Bali mtu angejitokeza na kusema, “Yeye ni shoga,” kisha wangekataa kutusaidia. [192]

Rahim R., mwanaume anayefanya mapenzi na wanaume (MSM) aliyepigwa na akakatwa tumboni kwa kisu katika mwaka wa 2008 baada ya kucheza densi na wanaume wengine katika karamu, vilevile alikuwa na hofu kama hizo. “Sikuenda kwa polisi. Ningesema nini? Ningewaelezaje polisi kitu kilichosababisha kupigwa kwangu?” [193]

Ramazani H., mwanaume mwenye umri wa miaka 22 na anayefanya kazi ya ngono kule Dar es Salaam, aliyaambia mashirika ya Human Rights Watch na WASO kwamba ameshapigwa na majirani zaidi ya mara 10 isipokuwa hajawahi kuenda kwa polisi. Alieleza, “Nimeogopa kuenda kwa polisi kwa sababu labda wataniambia kuwa sina haki. Labda watasema ‘Hatushughuliki na kesi za mashoga, nenda zako.’” [194]

Wilson N., mfanyakazi wa ngono wa zamani katika wilaya ya Temeke kule Dar es Salaam, alisema kuwa majambazi mara nyingi walimkabili njiani akielekea nyumbani baada ya kazi ya ngono na kumpiga, kumwibia, na kumbaka. Hata hivyo, Wilson aliogopa kuenda kwa polisi: “Naogopa kushutumiwa na polisi. Siwezi kuenda kuripoti kuwa nilibakwa, kwa sababu sheria hairuhusu ngono ya mkundu, kwa hiyo nahofia kukamatwa.” [195]

Kesi ya mwanamume mwengine anayefanya kazi ya ngono, Ismail P., inaonyesha kuwa woga huu unatokana na hali halisi. Ismail aliyaambia mashirika ya Human Rights Watch na WASO,

Ninaporejea kutoka kazi ya ngono, nimewahi kukutana na vijana wanaozurura mitaani usiku. Walichukua simu zangu, hela, wakanibaka, na kunipiga. Sikumbuki ni mara ngapi – nimebakwa mara nyingi mno kushinda  kuweza kukumbuka. Inafanyika kwenye vichochoro nikirudi nyumbani.

Nimeenda kwa polisi kuhusu jambo hili, lakini nilipofika kule walikataa kunisikiliza na kusema, “Nenda zako, hatuna wakati wa kusikiliza kesi yako. Hatuwezi kusikiliza kesi ya mashoga.” Kwa hiyo nilikufa moyo kuhusu kuripoti kesi kwa polisi. [196]

Kutoka mwaka wa 2011, polisi wameweka Madawati ya Jinsia na Watoto katika stesheni nyingi za polisi, na inapanga mwishowe kuwa na madawati hayo katika kila stesheni ya polisi nchini Tanzania. [197] Madawati yatasimamiwa na maafisa wa  polisi wenye ujuzi maalum ili waweze kuzishughulikia kesi za dhuluma za kingono na kijinsia na ukiukaji wa watoto. Madawati mengi ya Jinsia hayafanyi kazi kabisa, na kwa sababu wafanyakazi wanaobadilishwa kila mara, ni ngumu kubaki au kuwa na maafisa waliohitimu. Idadi kubwa ya wafanyakazi wa ngono na wana LGBTI waliohojiwa na mashirika Human Rights Watch na WASO hawakuwa wamepeleka malalamiko yao kwa Madawati ya Jinsia na Watoto. Sababu moja ni kuwa Madawati yale bado ni sehemu ya idara ile ile ya polisi inayowadhulumu na kuwanyanyasa wana LGBTI, wafanyakazi wa ngono na watumiaji wa dawa za kulevya.

VI.Ubaguzi katika Sekta ya Afya

Mnamo Septemba mwaka wa 2012, afisa mmoja katika Wizara ya Afya na Ustawi wa Jamii aliliambia Human Rights Watch,

Sera ni wazi. Hakuna yeyote atakayenyimwa huduma za afya, hata mwengine akifananisha [tabia zao] na kile kisichokubalika kisheria. Kukiharamisha hakumaanishi kuwa mtu anaweza kunyimwa huduma za afya. Upande wa huduma haipaswi kutegemea msimamo wa kisheria ya nchi. [198]

Licha ya kujitolea kwa serikali kuhakikisha upatikanaji wa huduma za afya kwa kiwango sawa kwa wote, walioko katika makundi maalum hupitia ukiukaji mwingi wa haki zao dhidi ya upatikanaji wa hali ya juu kabisa ya afya iwezekanavyo. Huwa ni pamoja na kunyimwa wazi huduma, kutukanwa na kutishiwa, na mahitaji mazito yanayoathiri kupita kiasi makundi yaliyotengwa. Hali hii kwa mfano hutokea hospitali zikihitaji kuwa wanaopimwa magonjwa ya zinaa waandamane na wapenzi wao wakienda hospitalini, masharti ambayo wafanyakazi wa ngono na wanaume wanaofanya mapenzi na wanaume hawawezi kutimiza kwa urahisi, maanake hata wakiwashawishi wapenzi wao kuandamana nao hadi hospitalini, kuna uwezekano wa wao kukumbana na stigma.Hali hii hutokea pia hospital zikihitaji kwamba waathiriwa wa uvamizi wachukue fomu kutoka kwa polisi kabla ya kutibiwa, hata kama waathiriwa walikuwa wamevamiwa na polisi wenyewe.

Hivi karibuni taasisi za serikali na mashirika yasiyo ya serikali yamechukua hatua za kuwahamasisha wahudumu wa afya kuhusu mahitaji ya makundi maalum. Katika Zanzibar kwa mfano, Tume ya UKIMWI pamoja na Mpango wa Kudhibiti UKIMWI Zanzibar (Zanzibar AIDS Control Programme – ZACP) yamechukua  mbinu muafaka kuhusu VVU kwa kutoa mafunzo juu ya makundi yaliyoko katika hatari kubwa kwa wahudumu wa afya, polisi na polisi jamii. [199] Mwanaharakati mmoja wa wanaume wanaofanya mapenzi na wanaume (MSM) jijini Dar es Salaam aliliambia shirika la Human Rights Watch kwamba kama sehemu ya mradi uliofadhiliwa na serikali, Mpango wa Kitaifa wa Kudhibiti UKIMWI  (Tanzania AIDS Prevention Program, TAPP):

Tunajaribu kushirikiana na Muhimbili [Hospitali ya Kitaifa] kutoa kondomu, vilianisho, na elimu rika. Katika zahanati nyingine za afya, unadanganya ili  upimwe – wanakuuliza ni lini ulifanya mapenzi mara ya mwisho na mahali mpenzi wako wa kike yupo. Kuna vituo vya Angaza [Vituo vya ushauri nasaha na upimaji, VCTs] wilayani. Nilitembelea kituo kimoja na mwanamke alianza kunihubiria dhidi ya kufanya mapenzi na wanaume. Niliondoka nikaenda pahali pengine. Tunahitaji pahali rafiki zaidi pa kupimwa. [200]

Wafanyakazi wa TAPP wanaotumwa nje ya vituo katika maeneo mbalimbali pia wanafanya kazi na hospitali za serikali ili kuboresha usikivu wao kwa MSM. Vilevile mashirika yasiyo ya serikali matatu yafuatayo Engender Health, PSI na T-Marc yameunganisha juhudi zao katika Mradi wa Husika (Husika Project) unaolenga kuwafikia MSM na wafanyakazi wa ngono na mambo juu ya VVU pamoja na kutoa mafunzo kwa wahudumu wa afya wa serikali ili kupunguza stigma. [201] Shirika la “Médecins du Monde”  limetekeleza mtaala wa mafunzo kwa wahudumu wa afya katika Temeke ili kuwahamasisha kuhusu utumiaji na watumiaji wa dawa za kulevya. Mpaka sasa zaidi ya wafanyakazi 100 wanaofanya katika hospitali mbalimbali, kliniki na zahanati wameyapokea mafunzo yale. [202]

Hata bila mafunzo maalum, wataalam wengine wa afya Tanzania wanafanya kazi yao bila upendeleo. Christian B., mwanaume gay, alienda katika Hospitali ya Rufaa ya Mbeya alipokuwa na kisonono ya mkundu. Aliliambia Human Rights Watch, “Waliuangalia mwili wangu pamoja na mkundu wangu. Hawakunishutumu. Walinipa tu dawa na nikaondoka.”[203] Hospitali ya Mt. Meru inajulikana katika mji wa Arusha kwa kuwashughulikia vilivyo watumiaji wa dawa za kulevya.[204] Hata hivyo, ushuhuda ufautao unaonyesha kuwa kesi hizi ni za kipekee na wala si hali halisi ya kawaida na kwamba mafunzo na uwajibikaji unahitajika miongoni mwa wahudumu wa afya.

Hospitali za umma zisipopatikana kwa urahisi, mashirika yasiyo ya serikali mara nyingi huingilia kati na kuuziba mwanya huo. Shirika lisilo la serikali la kimataifa lenye ofisi kule Mwanza, AMREF, limetoa mafunzo kwa wahudumu katika kituo cha Angaza [VCTs] ili wawe makini kwa mahitaji ya wafanyakazi wa ngono wa kike. AMREF linawashauri wafanyakazi wa ngono kuwa wanaweza kutembelea vituo vya Angaza hivi ili kupata huduma rafiki.[205] Katika wilaya ya Temeke jijini Dar es Salaam, kliniki moja inayosimamiwa na kanisa katoliki kwa jina PASADA, ni kliniki rafiki na ni wazi kwa wale walioko katika makundi maalum.[206] Katika Zanzibar, ZAYEDESA ina VCT rafiki kwa walioko katika makundi maalum.

Hata hivyo idadi kubwa ya Watanzania bado wanategemea zahanati na hospitali za umma kwa mahitaji yao ya kimsingi ya afya na katika taasisi hizi licha ya mafanikio madogo katika miaka ya hivi karibuni, bado kuna vizuizi vingi dhidi ya haki ya afya.

Kunyimwa Huduma za Afya

Baadhi ya wale walioko katika makundi maalum hunyimwa hadharani huduma za afya. Mwanaume gay Dar es Salaam aitwaye Collins A., alifukuzwa kutoka katika zahanati moja ya serikali katika mtaa wa Tandika, Dar es Salaam, mnamo Disemba mwaka wa 2011. Collins aliyaambia mashirika ya Human Rights Watch na WASO, “Wauguzi walisema, “Hatuwezi kukuhudumia hapa. Hatuwezi kumtibu mtu kama wewe. Hata umma hautaki kukuona.”[207]

Alex N., mwanaume aliyebadilisha jinsia yake, alipoenda kwenye zahanati moja katika jiji la Dar es Salaam kwa matibabu kwa ugonjwa wa zinaa, daktari alimwambia, “Haiwezekani. Wewe ni mtu wa aina gani?” na alikataa kumtibu. Baada ya kuwaomba ushauri marafiki zake, Alex alirejea kwa daktari tofauti aliyejulikana kuwa wazi kupokea mambo mapya na aliyemhudumia.[208]

Ukosefu wa huduma unaweza kusababisha madhara mabaya mno hata kifo. Human Rights Watch na WASO yalimhoji rafiki wa MSM mmoja aliyeaga dunia mwaka wa 2011 baada ya kuhudumiwa katika Hospitali ya Wilaya ya Temeke. Alituambia:

Mimi ndimi nilikuwa nikimwangalia na nikampeleka hospitalini. Alikuwa na malaria na joto jingi. Katika Hospitali ya Wilaya ya Temeke, kulikuwa na daktari mmoja katika eneo la mapokezi aliyejua kwamba tulikuwa MSM. Alisema “Ondokeni hapa! Hakuna huduma kwa watu kama nyinyi.” Kwa hiyo tulienda PASADA (kliniki ya afya inayosimamiwa na Kanisa Katoliki). Alipimwa kwa VVU kule. Walisema, “Njoo juma lijalo kwa matokeo yako.” Hawana vitanda vya hospitali, ni VCT peke yake. Lakini katika kipindi cha wiki moja baadaye alikuwa amekufa kabla ya kupata matokeo yake. Hakuna mtu aliyeenda kuchukua matokeo yake.[209]

Hivi majuzi, wanaharakati wanaowasaidia jamaa ya MSM katika eneo la Temeke walikutana na maafisa wa hospitali wilayani ili kuwahamasisha juu ya maswala ya afya ya wana MSM. Wanaharakati walielezea hisia zao vizuri kwamba matibabu huenda yakaimarike kutokana na hatua ile.[210]

Jamal P., MSM mwenye umri wa miaka 28 kule Zanzibar, aliliambia Human Rights Watch kwamba mnamo Machi 2012, alienda katika Hospitali ya Mnazi Mmoja kutibiwa ugonjwa wa zinaa. Jamal alisema:

Daktari aliniangalia na akaniambia kuwa ulikuwa kisonono, lakini alikataa kunitibu. Alisema “Tayari unafanya mapenzi na wanaume, na sasa unakuja hapa kutuletea shida – ondoka.” Aliniambia kwamba hangenitibu kwa sababu mimi ndiye MSM. Nilirudi nyumbani na mamangu alinipeleka katika hospitali ya kibinafsi.[211]

Mwezi uliofuata, hata hivyo, Hospitali ya Mnazi Mmoja ilizindua mradi mpya ambapo daktari maalum wa kuyashughulikia mahitaji ya makundi maalum aliwekwa ili awahudumia siku mbili kwa wiki.[212] Wanaharakati wa haki za wana LGBTI Zanzibar walikuwa na matumaini kwa huduma bora chini ya mradi huu.[213] Wafanyakazi wa Mnazi Mmoja wamewafahamisha vilivyo makundi maalum juu ya huduma zipatikanazo: walipogundua kwamba ni wachache ndio walitumia huduma zao, walianza kuwatuma nje wana elimu rika na kwa ushirikiano na mashirika ya jamii ili wapeleke huduma nje ya vituo, mfano ambao unaweza kuigwa katika sehemu nyingine Zanzibar na Tanzania bara.[214]

Matusi, Unyanyasaji, na Ukiukaji wa Usiri

Mahirika la Human Rights Watch na WASO lilirekodi kesi nyingi ambazo wahudumu wa afya waliwatusi kwa maneno na kuwadhulumu watu, hatua iliyowazuia kuenda kupata huduma baadaye. Lester F., mwanaume gay mwenye umri wa miaka 18 kule Arusha, huonekana kama mwanamke na wakati mwingine hupaka vipodozi, na mara nyingi hutambuliwa kama shoga. Aliyaambia mashirika ya Human Rights Watch na WASO,

Nilibaguliwa mara moja nilipoenda kupimwa VVU. Nilienda Angaza [VCT] kama kawaida. Baada ya kupimwa, nilikuwa nikingojea matokeo. Matokeo yalipokuja, daktari aliniangalia na kusema, “Ninajua unachofanya. Acha unachofanya, ni kibaya sana.” Niliyachukua matokeo tu nikasema, “Asante,” nikaondoka kuepukana na shida.[215]

Carlos B. alipata ugonjwa wa zinaa kwenye mkundu na akaenda katika Hospitali ya Mwanayamala (inayojulikana pia kama Hospitali ya Wilaya ya Kinondoni) kule Dar es Salaam. Licha ya juhudi zake Carlos za kuficha mwenendo wake wa kingono, daktari alimtusi:

Niliogopa kumwelezea daktari kuhusu mwelekeo  wangu wa kingono kwa sababu ya stigma na ubaguzi katika jamii, kwa hiyo nilibuni hadithi bandia ili kumshawishi daktari anisikilize. Nilisema, “Siku tatu zilizopita, nililewa, nikazirai pahali pengine na watu walinibaka. Kwa hiyo nafikiri niliambukizwa ugonjwa wa zinaa kwenye mkundu.” Daktari alianza kunitusi, akisema, “Wewe ni mwanaume, unafanya hivi kwa nini? Si sawa kwa mwanaume kamili kufanya kitendo kama hiki.” Nilisema “Mimi si shoga, halikuwa kosa langu, ilitokea tu.” Daktari alisema, “Wakati mwingine, usifanye kitendo kama hicho, wewe ni mwanaume, hupaswi kunywa pombe kupindukia mpaka uruhusu kitendo kama hiki, lazima uwe na kiwango.” [216]

Matibabu hutofautiana sana kutoka kwa mtaalamu mmoja wa afya hadi mwengine. Ismail P., mfanyakazi wa ngono, aliyaambia Human Rights Watch na WASO kuwa yeye hupata magonjwa ya zinaa kila mara, sababu moja ikiwa ni idadi kubwa ya wateja wanaokataa kutumia kondomu. Alisema,

Nilipopata magonjwa ya zinaa na kuenda hospitalini, madaktari wengine walinihudumia vizuri, nao wengine walinihudumia vibaya – inawategemea madaktari walioko siku fulani. Wengine hunihudumia kama mgonjwa mwengine yeyote. Wengine husema, “Sisikii starehe kukutibu, acha nimwite daktari mwengine.” Wengine husema, “Unajua, dini yangu hairuhusu hii,” au “Sheria ya nchi hairuhusu hii.” [217]

Wana LGBTI wengi huamua kulipa gharama za juu katika hospitali za kibinafsi ili kuepukana na ubaguzi katika hospitali za umma. Mohamed R. alisema,

Nilikuwa na ugonjwa wa zinaa kwenye mkundu wakati mmoja. Nilienda Hospitali ya Wilaya ya Temeke, nilitendewa vibaya na hata sikuangaliwa. Lakini nilihudumiwa vyema katika hospitali ya kibinafsi, hata nikamleta mpenzi wangu naye akatibiwa pia. [218]

Wanaume wanaofanya mapenzi na wanaume vilevile hukabiliana na unyanyasaji na ukiukaji wakienda kutibiwa kwa magonjwa mengine kando na yale ya zinaa. Peter E. alienda hospitalini baada ya kupigwa kwa sababu ya mwenendo wake wa kingono. Alimweleza daktari hali ile ambayo alishambuliwa. Alisema, “Nilipomwelezea daktari juu ya mwenendo wangu wa kingono, daktari alianza kuwaita wenzake akisema ‘Aisee daktari, njoo hapa!’ akawaambia kwamba nilikuwa shoga…. Hujioni kama binadamu kuwa pale.” [219]

Ismail P., aliambia Human Rights Watch na WASO kwamba alishambuliwa barabarani, kwa kuonekana kama mwanamke. Alipigwa hadi akapoteza fahamu na aliamka hospitalini. Kule hospitalini alihudumiwa kwa njia mbalimbali:

Madaktari wengine walinihudumia vizuri, lakini wengine walinidhulumu, walinitusi, wakisema, “Watu hawa, ilikuwa kosa lake, anapaswa kupigwa. Hupaswi kumtibu, achana naye tu. Kwa nini wanaume wanakuja na kufanya vitendo kama hivi? Yeye ni shoga kwa nini? Ni kwa nini aliamua kuwa shoga? Ni kosa lake. Ni vyema kwa watu kumpiga.” Na wengine walisema, “Hapana hii si sawa, huyu pia ni binadamu, hapaswi kupigwa.” [220]

Hayat E., mtu aliyezaliwa na sehemu zote za siri za mwanaume na mwanamke, aliliambia Human Rights Watch kwamba katika hospitali za umma, “Wanaanza kukunyooshea vidole, na unaweza kuwasikia wakiongea. Huitana kuniona, halafu wagonjwa wengine nao wanaanza kustaajabu juu yangu…. Naogopa kwenda hospitalini.” [221]

Watumiaji wa dawa za kulevya pia wanadhalilishwa na kutendwa vibaya na wataalamu wa tiba kwa sababu kwa kiwango kikubwa wanachukuliwa kuwa “wezi.” Kama ilivyoelezwa katika Sehemu ya II hapo juu, baada ya January H. kuvamiwa katika jiji la Dar es Salaam na umati wa Sungu Sungu waliomkata usoni kwa panga, wahudumu katika Hospitali ya Temeke walimwita “mwizi” na wakakataa kutumia anestezia walipomshona.

Mwajuma P. alisema kuwa aliamini kwamba wanawake wanaotumia dawa za kulevya hasa walikabiliwa na unyanyapaa:

Katika Hospitali za Temeke na Muhimbili, nimekabiliwa na unyanyapaa. Watumiaji wa dawa za kulevya katika nchi hii, haswa wanawake hawathaminiwi. Katika Muhimbili wakati mwingine wauguzi husema, “Hawa ni watumiaji wa dawa za kulevya,” halafu wanawaita wengine. Katika Temeke pia wanafanya vilevile.” [222]

Katika Dar es Salaam  na Tanga miradi ya tiba dhidi ya dawa za kulevya inayotolewa na mashirika yasiyo ya serikali inawapa wanaopokea tiba kadi maalum inayowatambua kama washiriki katika miradi ya tiba, inayowasaidia kupata huduma hospitalini. Walioshiriki katika miradi hii waliripoti viwango vya chini vya stigma. [223] Mwakilishi wa CBO moja kule Tanga alielezea, “Bila kadi, ni vigumu kuhudumiwa, kwa sababu ya stigma kutoka kwa wahudumu. Wahudumu wanafikiria kuwa labda wataiba kitu, au hawapendi tu jinsi wanavyoonekana. [224]

Mahitaji ya Kuwasilisha Fomu ya Polisi Nambari 3 (PF3) kabla ya Matibabu

Hospitali za Tanzania zinahitaji kwamba waathiriwa kutokana na dhuluma watoe fomu inayojulikana kama Police Form Number 3 (PF3) kabla ya kutibiwa. [225] Nia ya fomu hii ni kuhakikisha kwamba polisi wana rekodi ya visa vyote vya dhuluma na uhalifu unaweza kuchunguzwa na wahusika washtakiwa. [226] Wakati mwingine hospitali humlaza mgonjwa bila PF3 ikiwa hali yake imeamuliwa kuwa ya dharura, lakini wakati mwingine, wagonjwa wasiokuwa na PF3 wanatumwa kwenye stesheni ya polisi kabla ya kutibiwa. [227]

Waathiriwa waliyaambia Human Rights Watch na WASO kwamba hospitali za binafsi zilikuwa na uwezekano mkubwa wa kumhudumia mtu bila PF3 kuliko zile za umma, lakini Watanzania wengi hawawezi kuzimudu gharama katika hospitali za binafsi.

Matakwa ya kutaka PF3 yanatatiza upatikanaji wa huduma za afya. Kwa wale ambao wamedhulumiwa na polisi wenyewe au wanasitasita kwenda kwa polisi kwa woga wa kukumbana na madhara kwa sababu ya hali yao, hawapati matibabu, kwa sababu polisi wanakataa waziwazi kuwapa PF3 au waathiriwa wanaogopa kuiomba. Huduma za afya baada ya dhuluma yoyote, ikijumuisha dhuluma ya kingono, haipaswi kuhusishwa na hatua za kisheria. Waathiriwa wanapaswa kuwa na afya, bila kutegemea kama wameamua kuripoti uhalifu ule.

Suleiman R., alituhumiwa kwa wizi kwa sababu ya yeye kutumia dawa za kulevya, alidhulumiwa kwa pasi moto na afisa wa polisi katika wilaya ya Temeke mnamo Disemba 2011(angalia Sehemu ya III, juu). Baada ya kuachiliwa na polisi, alienda katika Stesheni ya Polisi ya Chang’ombe pamoja na mamake kuchukua fomu ya PF3 na baadaye kwenda kutibiwa:

Mamangu alieleza, “Alipigwa na polisi kwa hiyo anahitaji kwenda hospitalini.” Koplo mmoja katika stesheni alikataa na akasema: “Tukikupa PF3, utashtaki polisi kortini.”

Suleiman alilazimika kwenda katika hospitali ya kibinafsi, ambapo alilipa shilingi 35,000 kwa matibabu. [228]

Susan N., mfanyakazi wa ngono, alienda kwenye hospitali ya umma katika mwaka wa 2011 baada ya kulazimishwa na mteja kufanya ngono ya mkundu, bali hangeweza kutibiwa bila kujaza ripoti ya polisi:

Nilipoenda hospitalini usiku ule na mkundu uliovilia walikataa kunitibu hadi niripoti kwa polisi kwanza. Hali hii ilinifanya nirudi nyumbani hadi siku iliyofuata nikaenda katika hospitali ya kibinafsi. Ilinigharimu hela nyingi lakini nilipata huduma niliyohitaji. [229]

Baadhi ya wale walioko katika makundi maalum huwadanganya polisi au wahudumu hospitalini ili kupata PF3 au kuepukana na masharti yale ya kuwa na fomu hii. Kuna uwezekano wa hatua hii kuchangia kutotibiwa vilivyo: kama wagonjwa hawawezi kusema ukweli kuhusu vyanzo vya majeraha yao, wahudumu wa afya labda hawatajua ni nini wanapaswa kuangalia. Walter S. ametunga visa mbalimbali ili kupata PF3 mara kadha kwamba amepigwa na majirani zake kwa sababu ya utumiaji wa dawa za kulevya: “Wakati mwingine unabuni hadithi bandia kwa polisi kwamba ulianguka au kitu kama hicho ili upate ile fomu ya PF3. Hutaki kuwaambia kuwa ulipigwa kwa kuwa wewe ni mtumiaji wa dawa za kulevya. Kwa hiyo unasema, ‘Nilipata ajali kwa pikipiki.’” [230]

Mwamini K., mfanyakazi wa ngono Dar es Salaam, aliwadanganya wahudumu hospitalini ili kutibiwa baada ya kupigwa na maafisa wa polisi katika wilaya ya Kinondoni mnamo mwaka wa 2011.

Walikuwa maafisa wa polisi watatu. Walinipiga kwa mikoni na mateke. Walikuwa wakisema, “Unafanya nini hapa, wewe ni kahaba, mbwa, wewe ni nguruwe”…. Nilienda hospitalini kwa sababu walikuwa wameniumiza vibaya. Nilikuwa na jeraha kwenye ngozi. Mwili wangu wote uliuma. Nilimwambia daktari kwamba nilianguka kwenye ngazi. Ningewaambia ukweli juu ya kilichotendeka, wangehitaji PF3. Niliogopa kuenda kwa polisi kuchukua fomu maanake wangeniuliza maswali mengi na wangetaka kumkamata aliyenipiga na kama polisi wale wangekamatwa wangesema kwamba nilikuwa mfanyakazi wa ngono. [231]

Wengine hujitibu wenyewe au hawapati matibabu ya aina yoyote kwa sababu ya mahitaji ya fomu ile ya PF3. Jamila H., mfanyakazi wa ngono, alibakwa na genge moja mwezi wa Februari 2012 na akaenda katika hospitali ya umma, lakini aliambiwa kwamba alihitaji PF3. Aliliambia Human Rights Watch, “Walisema kwamba ninapaswa kuenda kwa polisi, lakini nisingeweza kwa sababu nilifanya kazi ya ngono.” Wawili wa wale waliombaka hawakutumia kondomu, lakini kwa sababu ya kukosekana kwa huduma za afya, hakupimwa VVU.” [232] Kwa kunyimwa tiba ya hospitali, Jamila alinunua dawa za kawaida katika duka la dawa.

Baadhi ya polisi hutumia kwa manufaa yao wenyewe hali ya hatari ya makundi maalum ili kuwalazimisha kutoa hela ili wawape PF3. Maureen B., mfanyakazi wa ngono Dar es Salaam, alipigwa na mteja wake katika mwaka wa 2010:

Nilipelekwa hospitalini na msichana mwengine, lakini kwanza walitaka PF3. Tulilazimika kwenda katika stesheni ya polisi kuchukua stabadhi ile na kwa sababu walibaini kwamba nilikuwa mfanyakazi wa ngono, walitulipisha shilingi 20,000. [233]

Wengine waliwahonga maafisa wa afya badala ya polisi. Dalili S., mfanyakazi wa  ngono, alisema, “Nikiumia nikifanya kazi, ni lazima niwahonge baadhi ya wale madaktari wanaofanya kazi usiku ili nihudumiwe bila kufuata njia ile ya kupata PF3.” [234]

Disemba 2011, Wizara ya Afya na Ustawi wa Jamii ilizindua mwongozo wa kitaifa kuhusu dhuluma ya kijinsia ambayo ingewaruhusu waathiriwa wa dhuluma ya kingono na kijinsia kupata matibabu kabla ya kuchukua PF3 kutoka katika stesheni ya polisi. [235] Mwongozo kama huu ni ari nzuri mno, lakini matukio kama ya Jamila H., hapa juu, yanadokeza kwamba mwongozo huu hautekelezwi kwa njia ya sawa. Aidha kwa sababu ulitumika tu katika visa vya dhuluma za kingono na kijinsia, ulikuwa wenye manufaa kwa kiwango kidogo tu: waathiriwa walioteswa na polisi au wale walioshambuliwa na umati wenye ghadhabu kwa sababu ya mwenendo wao wa kingono ama utumiaji wa dawa za kulevya hawakunufaika kutokana na mwongozo huu mpya.

Mahitaji ya “Mlete Mpenzi Wako”

Baadhi ya wahudumu wa afya wa Tanzania wanakataa kuwatibu wanaougua magonjwa ya zinaa hadi wawalete wapenzi wao. Mashirika ya Human Rights Watch na WASO hayakuweza kubainisha kama mahitaji haya yalijikita kwenye msingi wa sera ama sheria rasmi na Wizara ya Afya na Ustawi wa Jamii haikujibu barua zetu juu ya utaratibu wa mahitaji haya. Ingawa mahitaji kama haya labda yanatokana na hamu ya kuhakikisha tiba kwa wote walioambukizwa au athiriwa na VVU na magonjwa mengine ya zinaa, hayawasaidii wafanyakazi wa ngono na wana LGBTI ambao pengine hawawezi kuwashawishi wapenzi wao kwenda kutibiwa, hata kama wao wenyewe wananuia kufanya hivyo na badala yake inawafanya wagonjwa wajifiche. Mwamini K., mfanyakazi wa ngono katika Dar es Salaam, alisimulia kisa chake alipotembelea Hospitali ya Mwananyamala ili kupata matibabu kwa kuvu:

Kawaida wanakuambia umlete mpenzi wako. Niliwaambia ukweli, “Sina mpenzi. Mimi ni mfanyakazi wa ngono, na niliambukizwa ugonjwa katika kazi yangu.” Nesi yule alikataa kunitibu. Alisema “Siwezi kukutibu bila kumleta mpenzi wako.” Niliondoka na nikaenda kwenye hospitali ya kibinafsi. [236]

Pili M., alikumbana na hali kama ii hii katika Hospitali ya Sinza katika Dar es Salaam. Alipoenda kupata matibabu kwa ajili ya ugonjwa wa zinaa na akasema kuwa hangeweza kumleta mpenzi wake, kwa mujibu wa Pili,

Nesi yule alisema “Unafanya kazi ya ngono au nini? Wewe ni mwongo. Kwa sababu ugonjwa huu wa zinaa ni hatari sana.” Alikataa kunitibu, akisema, “Siwezi kukutibu hadi umlete mpenzi wako.” [237]

Mahitaji haya si sawa. Kulingana na Melissa L., mfanyakazi wa ngono katika mji wa Arusha, “Ni sawa tukielezea kwamba hatuwezi kuwaleta wapenzi wetu. Hata katika hospitali za serikali, wanaelewa. Hawatulaumu, lakini wanatushauri kwamba tutumie kondomu. [238] Katika Zanzibar, mashirika yanayofanya kazi na wafanyakazi wa ngono walisema kwamba upimaji haujajikita katika masharti ya  kumleta mpenzi. [239]

Mifano hii inapaswa kuigwa kote Tanzania, kwa sababu bila kufanya hivi,  walioko kwenye hatari zaidi hawatapimwa wala kutibiwa.

Ukosefu wa Vilainisho

Utumiaji wa vilainisho vya maji  ni hatua muhimu ya kujikinga wakati wa ngono ya mkundu. Kuna uwezekano mkubwa wa kondomu kuraruka wapenzi wa ngono wakifanya ngono ya mkundu bila kilainisho au wakitumia vilainisho vya mafuta kama Vaseline. Kwa bahati mbaya, vilainisho vya maji maji havipatikani katika sehemu nyingi Tanzania ama ni ghali mno. Karibu wanaume wote wanaofanya mapenzi na wanaume waliohojiwa na Human Rights Watch na WASO walisema kuwa hawakujua pahali ambapo vilainisho vya maji maji vinapatikana au hawangeweza kumudu bei yake; wengi hawakujua umuhimu wa vilainisho vya maji maji au hata hawakujua vilanisho ni nini. Wachache waliokuwa na vilainisho vya maji maji walitegemea mashirika ya VVU/UKIMWI yaliyoko Dar es Salaam na yaliyowahudumia MSM, ambayo pia wakati mwingine havipatikani kwa njia inayoweza kutegemewa.

Upatikanajiwa vilainisho vya maji  ni ngumu sana nje ya jiji la Dar es Salaam. Kulingana na Lester F. katika Arusha, “Ni rahisi kupata kondomu, lakini si kilainisho. Labda unaweza kwenda kwenye maduka matano ukiulizia KY bila mafanikio. Kwa hiyo natumia Vaseline.” [240] Lester alijua kuwa Vaseline ilikuwa na uwezo wa kuziharibu kondomu, lakini aliona hana budi.

Katika Mbeya, Christian B., mfanyakazi wa ngono, aliliambia shirika la Human Rights Watch kwamba alikuwa amejaribu kilainisho cha maji maji mara moja tu, mteja wake alipokileta kutoka Dar es Salaam. Nyakati nyingine alitumia kilainisho cha mafuta. Christian B. anajua kwamba anahatarisha maisha yake lakini hajawahi kupimwa VVU. Alisema kuwa anahofia kujua hali yake kwa sababu hajui atapata usaidizi kutoka wapi  akigundua kwamba ana VVU. [241]

MSM mmoja mwenye umri wa miaka 19 anayeishi Tanga na wakati mwingine hufanya biashara ya ngono aliyaambia Human Rights Watch na WASO kwamba hakuwahi kusikia juu ya kilainisho cha maji au mafuta; alitumia mate peke yake kulainisha wakati wa ngono ya mkundu. [242]

VII. Sheria ya Tanzania, ya Ukanda, na ya Kimataifa

Ripoti hii inaangazia aina tatu za mienendo – ngono kwa hiari kati ya watu wa jinsia moja, kazi ya ngono, na utumiaji wa dawa za kulevya – ambayo sheria ya kimataifa haishughulikii kwa njia sawa.

Hata hivyo, ulinzi wa haki za binadamu unahitajika katika kesi zote tatu. Polisi au makundi ya usalama yaliyo rasmi kidogo huwatendea vibaya au kuwakamata kiholela walioko katika makundi yaliyo hatarini, au wahudumu wa afya wakiwanyima huduma, matendo yao hukiuka kanuni za kimataifa kuhusu haki za binadamu.Vilevile, wanavunja mara  nyingi sheria za Tanzania.

Tanzania imeanzisha utaratibu wa kubadilisha katiba, hatua inayotoa fursa ya kujumuisha haki za binadamu. Wanaoiandika katiba wanapaswa kuzingatia kujumuisha Muswada wa Haki; kujumuisha makala kali dhidi ya ubaguzi; na kufafanua umuhimu wa  mikataba ya kimataifa iliyotiwa saini na Tanzania.

Ngono ya Hiari Baina ya Wapenzi wa Jinsia Moja

Kuharamisha ngono ya jinsia moja kati ya watu wazima waliokubaliana kunakiuka haki ya watu ya faragha  na ile ya uhuru wa kutobaguliwa, ambazo zote zinahakikishwa katika Mkataba wa Kimataifa wa Haki ya Kiraia na Kisiasa (International Covenant on Civil and Political Rights, ICCPR) uliosainiwa na Tanzania. [243] Kumkamata mtu kwa kufanya ngono kwa hiari kati ya wale wa jinsia moja ni ukiukaji wa sheria inayopiga marufuku kuzuiliwa kiholela. [244]

Tume ya Afrika kuhusu Haki za Watu na Binadamu imetetea kuwa ubaguzi kwenye msingi ya mwelekeo wa kingono ni ukiukaji wa sheria zinazoharamisha ubaguzi katika Mkataba wa Afrika wa Haki za Watu na Binadamu (African Charter on Human and Peoples’ Rights). [245] Katiba ya Tanzania aidha inapiga marufuku ubaguzi. Ibara ya 9, “Ujenzi wa Ujamaa na Kujitegemea” inasema hivi:

… Mamlaka ya Nchi na Vyombo Vyake Vyote Vinawajibika kuelekeza sera na shughuli zake zote katika lengo la kuhakikisha…kuamba heshima ya binadamu inahifadhiwa na kudumushwa kwa kufuata kanuni za Tangazo la Dunia kuhusu Haki za Binadamu… (na) kwamba aina zote za dhuluma vitisho, ubaguzi, rushwa, uonevu au upendeleo zinaondolewa nchini. [246]

Zaidi ya hayo, Ibara ya 13 inhakikisha usawa mbele ya sheria na kukataza Jamhuri ya Muungano kupitisha sheria zinazobagua. [247] Ibara ya 16 inalinda haki ya faragha. [248]

Hakuna mtu yeyote aliyewahi kuleta kesi mbele ya korti ya Tanzania inayohusiana na ibara hizi ili kuona zinavyotekelezwa katika muktadha wa mwelekeo wa kingono au utambulisho wa kijinsia, lakini korti ingeweza kugundua kuwa sheria zinazopiga marufuku ngono ya jinsia moja si ya kikatiba.

Kazi ya Ngono

Human Rights Watch linaamini kuwa kuharamisha ngono ya hiari kwa sababu za kifedha kati ya watu wazima, kwa mfano kazi ya ngono kati ya watu wazima waliokubaliana, kunakiuka haki ya faragha, pamoja na uhuru wa kibinafsi, unaolindwa na Mkataba wa Kimataifa wa Haki ya Kiraia na Kisiasa (ICCPR). [249]

Pamoja na hayo, kukamatwa kwa sababu ya jinsi mtu anavyojulikana kama inavyofanyika mara kwa mara nchini Tanzania – tabia ya polisi kumkamata mtu kwa sababu anajulikana kama “mfanyakazi wa ngono” – kunakiuka marufuku juu ya kukamatwa kiholela kama ilivyo katika Ibara ya 9 ya ICCPR na Ibara za 4 na 6 za Mkataba wa Afrika kuhusu Haki za Watu na Binadamu (ACHPR). [250] Katiba ya Tanzania vilevile inapiga marufuku kuwakamata watu kiholela. [251]

Unyonyaji wa Kingono

Biashara ya unyonyaji wa watoto kingono imepigwa marufuku kabisa katika sheria za kitaifa na kimataifa. [252] Katika kesi hizi zote, anayemnyanyasa mtoto – si mtoto mwenyewe – anapaswa kuhukumiwa. Mpango Kazi wa Pili wa Taifa wa Huduma kwa Watoto Walio Katika Mazingira Hatarishi (National Costed Plan of Action for Most Vulnerable Children) inawatambua na kuwalenga “Watoto wanaohusika katika aina mbaya kabisa za ajira kwa watoto,” kama “unyanyasaji kingono.” [253] Mpango huu ukitekelezwa, utachangia ongezeko la rasilimali za kuwalinda na kuwarekebisha watoto wanaohusika katika kazi ya ngono.

Utumiaji  Binafsi wa Dawa za Kulevya

Mataifa yanapaswa kulinda haki za binadamu za wote bila kujali kama matendo yao yanakiuka sheria za kitaifa. Kwa kuwakamata kiholela wanaotuhumiwa kwa utumiaji wa dawa za kulevya kwenye msingi wa “hali” yao kama watumiaji wa dawa za kulevya tu, bila ushahidi wa kutosha kwamba wanatumia dawa za kulevya wakati wa kukamatwa, polisi wa Tanzania wanakiuka Ibara ya 9 katika ICCPR na zile za 4 na 6 katika ACHPR, zinazowalinda watu wote dhidi ya kukamatwa kiholela. [254]

Tanzania inapaswa kupitia tena na kubadilisha sheria zilizopo zinazoharamisha utumiaji binafsi wa dawa za kulevya pamoja na kuwa na dawa za kulevya kwa matumizi ya kibinafsi, ili kuhakikisha kwamba haki za binadamu za wale wanaotumia dawa za kulevya zinalindwa na sheria kuhusu dawa za kulevya haziongezi hatari za maambukizi ya VVU wala hazitatizi upatikanaji wa kinga dhidi ya VVU, huduma au matibabu.

Haki ya Kutoteswa

Sheria ya kimataifa inapiga marufuku kabisa mateso. Marufuku hii inaelezwa katika Ibara ya 5 katika ACHPR na Ibara za 7 na 10 katika ICCPR. [255] Tanzania ni miongoni mwa nchi chache ambazo hazijatia saini Mkataba Dhidi ya Mateso na Adhabu au Matendo Mengine ya Kikatili, yasiyo ya Kibinadamu au ya Kiudhalilishaji (Convention against Torture and Other Cruel, Inhuman or Degrading Treatment or Punishment) inayoainisha marufuku juu ya mateso na maonevu na unalazimisha utaratibu wa majukumu mengi kwa mataifa unaonuiwa kuzuia mateso na kuyashughulikia yakitokea. [256] Kupigwa na ngono ya lazima ambayo Watanzania wengi wamelazimika kukumbana nayo wakiwa mikononi mwa polisi zinakiuka waziwazi marufuku juu ya mateso.

Katiba ya Tanzania inasema kuwa “Ni marufuku kwa mtu kuteswa, kuadhibiwa kinyama au kupewa  adhabu zinazomtezwa  au kumdhalilisha hakuna mtu yeyote atakayeteswa au atakayetendewa unyama au atakayeadhibiwa au atakayehudumiwa kwa njia ya kudhalilisha.” [257] Zaidi ya hayo, “Kwa ajili ya kuhifadhi haki ya usawa wa binadamu, heshima ya mtu itatunzwa katika shughulu zote zinazohusu upelelezi na uendeshaji wa mambo mtu anakuwa chini ya ulinzi bila uhuru, au katika kuhakikisha utekelezaji wa adhabu.” [258]

Ili kudhihirisha kujitolea kwake kwa haki za binadamu na heshima za binadamu, Tanzania inapaswa kusaini Mkataba wa kimataifa Dhidi ya Mateso, na kuhakikisha kwamba mateso ni uhalifu unaoweza kuchukulia hatua za kisheria chini ya Kanuni ya Adhabu na Sheria ya Mwenendo wa Makosa ya Jinai.

Haki ya Kupata Huduma Ya Kiwango cha Juu cha Afya

Haki ya kupata huduma ya kiwango cha juu cha afya inahakikishwa katika  Mkataba wa Afrika kuhusu Haki za Watu na Binadamu na Watu, Mkataba wa Kimataifa wa Haki za Kiuchumi, Kijamii na Kiutamaduni (International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights, ICESCR), na Mkataba Kimataifa wa Kukomesha Aina Zote  ya Ubaguzi Dhidi ya Wanawake (U.N. Convention on the Elimination of all Forms of Discrimination Against Women, CEDAW). [259] La muhimu kwa walioko katika makundi maalum, ni upatikanaji wa haki ya afya bila ubaguzi. Ubaguzi kwa msingi ya mwelekeo wa kingono na utambuzi wa kijinsia umepigwa marufuku wazi na sheria ya kimataifa. [260]

Haki hii inalazimisha mataifa kuchukua hatua zinazohitajika za kuzuia, kutibu, nakudhibiti magonjwa ya maradhi  na magonjwa mengine. Katika kutimiza jukumu hili, mataifa “yanapaswa kuhakikisha kwamba bidhaa, huduma na taarifa zinazofaa katika kuzuia na kutibu magonjwa ya zinaa, yakiwemo VVU/ UKIMWI, zipo na zinapatikana.” [261] Kwa watumiaji wa dawa za kulevya, kuhakikisha upatikanaji wa huduma ya kiwango cha juu cha afya inapaswa kujumuisha kupanua miradi ya kupunguza madhara. [262] Kwa makundi yote maalum, haki hii inapaswa kujumuisha kuhakikishaupatikanaji wa kondomu na  vilainisho vya maji.

Kama eneo, Jumuiya ya Afrika Mashariki (EAC) imeanza kuchukua hatua za kulinda haki ya afya, haswa kuhusu VVU/ UKIMWI. Bunge la Afrika Mashariki (East Africa Legislative Assembly) linalojumuisha wawakilishi kutoka Burundi, Kenya, Rwanda, Tanzania na Uganda, lilipitisha Muswada wa Kudhibiti na Kuzuia VVU/UKIMWI Afrika Mashariki mnamo Aprili 2012, [263] ingawa  bado haujatiwa saini na marais wa Jumuiya ya Afrika Mashariki ili iwe sheria. Ukisainiwa, utawalinda kwa kiwango fulani wafanyakazi wa ngono, wanaume wanaofanya mapenzi na wanaume, na wanaojidunga dawa za kulevya: unatoa wito kwa serikali kukabiliana na unyanyapaa na ubaguzi dhidi ya wale walioko katika hali ya hatari zaidi [264] ; kutekeleza mikakati ya kukuza na kulinda afya yao [265] ; na kuhakikisha kuwa mbinu za kujikinga zinazotambulika zinapatikana kwa walioko katika hatari zaidi. [266]

Itifaki ya Maputo juu ya Haki za Wanawake katika Afrika, ambayo Tanzania ni nchi mwanachama, inasema  kuwa mataifa lazima yahakikishe “haki ya kujilinda na kulindwa dhidi ya magonjwa ya zinaa ukiwemo VVU/ UKIM WI”. [267]

Haki ya Usalama na Uadilifu wa Kimwili

Tanzania imepewa jukumu la kuwalinda watu wote dhidi ya dhuluma, wakiwemo wale walioko kwenye makundi yaliyotengwa. Nchi ina jukumu lake la kuchunguza na kuchukua hatua za kisheria dhidi ya dhuluma bila kujali kama ilitekelezwa na wawakilishi wake au la. [268]

Tanzania pia ni nchi mwanachama katika Itifaki ya Maputo iliyotoa masharti kwa nchi kuratibu na kutekeleza hatua zinazofaa ili “kuhakikisha ulinzi wa haki ya kila mwanamke ya kuheshimu hadhi yake na ulinzi wa wanawake dhidi ya aina zote za dhuluma, haswa ya kingono na ya kimaneno.” [269] Mataifa wanachama katika Itifaki ya Maputo yanaahidi pia “kubuni na kutekeleza sheria zinazoharamisha aina zote za dhuluma dhidi ya wanawake zikiwemo ngono ya lazima bila kujali kama dhuluma ilitekelezwa kwa faragha au hadharani” [270] na “kuwaadhibu   wahusika wa unyanyasaji dhidi ya wanawake  pamoja na kutekeleza miradi ya kuwarekebisha wanawake waathiriwa.” [271]

Dhuluma ya kingono – hata mwaathiriwa akifanya kazi ya ngono, na hata kama walioitekeleza ni polisi – ni uhalifu mbaya sana katika sheria ya Tanzania. Ubakaji unaadhibiwa kwa adhabu ya juu kuwa ya kifungo cha maisha. [272]

Kanuni ya Adhabu kwa wakati huu hauadhibu ubakaji wa wanaume na wavulana, ambao, inavyooneshwa katika ripoti hii, wakati mwingine ni waathiriwa wa ubakaji, baadhi ya visa vikifanywa na maafisa wa polisi. Kanuni zote mbili za adhabu kwa wakati huu zinafafanua ubakaji hivi “Ni kosa kwa mtu wa jinsia ya kiume kumbaka msichana au mwanamke.” [273]

Wanaotunga sheria wakijitahidi kutoa ibara zile zinazoharamisha ngono ya hiari kati ya watu wa jinsia moja, wanapaswa kizibadilisha na zile zinazoharamisha ubakaji wa wavulana na wanaume.

Ufisadi

Sheria ya Tanzania inaharamisha vikali ufisadi, ikiwemo kulazimishwa kutoa hela au ngono. Ni haramu kwa afisa wa umma kuomba fadhila ya ngono kulingana na sehemu  25 ya Sheria ya Kuzuia na Kupambana Na Rushwa ya mwaka wa 2007. [274] Mwakilishi mmoja wa Taasisi ya Kuzuia na Kupambana na Rushwa aliliambia Human Rights Watch, “Ni hatia hata kama waathiriwa ni wafanyakazi ya ngono.” Afisa yule alisema kuwa sheria ile inawalinda wanaofichua ufisadi, kwamba wafanyakazi wa ngono, wana LGBTI, na watumiaji wa dawa za kulevya hawawezi kushtakiwa kwa taarifa wanazotoa kwa taasisi. [275]

VIII. Jibu kutoka kwa Serikali ya Tanzania

Serikali ya Tanzania imechukua hatua kiasi za kupunguza ukiukaji wa haki za binadamu dhidi ya wale walioko katika makundi maalum, zaidi kwa kushirikiana na mashirika yasiyo ya serikali yanayohusika na kupunguza madhara na huduma za VVU kwa makundi ya waliotengwa. Hata hivyo bado kuna mengi ya kufanya.

Wakati wa utafiti wa ripoti hii, shirika la Human Rights Watch lilikutana na polisi, Wizara ya Afya na Usitiwai wa Jamii, na ile ya Maendeleo ya Jamii, Jinsia na Watoto, pamoja na wanachama wa tume za serikali zinazosimamia haki ya binadamu, VVU, ufisadi na sera zinazohusu dawa za kulevya. Maafisa wa serikali walitoa habari kwa urahisi, na walikubaliana na hali mbaya iliyodhihirika katika ripoti ya mwanzo ya shirika la Human Rights Watch.

Baadhi ya ukiukaji mbaya kabisa wa haki za binadamu zilizopo katika ripoti hii, zinajumuisha mateso, ubakaji uliotendwa na polisi. Elice Mapunda, mkuu wa Maendeleo na Mafunzo katika polisi ya Tanzania na mwanzilishi wa Mtandao wa Polisi Wanawake Tanzania  alihakikishia Human Rights Watch kwamba atasambaza nakala za ripoti hii katika maeneo yote 42 ya makamanda wa polisi na atawahimiza wahakikishe uwajibikaji katika ukiukaji uliofanywa na polisi.

Mapunda alisema kuwa alitumaini kwamba Madawati ya Jinsia yataweza kushughulikia uhasama ulioko kati ya makundi maalum na polisi, lakini akaongezea kwamba wale wanaosimamia Madawati ya Jinsia wanahitaji mafunzo zaidi. Alikiri haja maalum ya kuwawezesha polisi katika kushughulikia maswala ya wana LGBTI. Mapunda alitetea matakwa yanayowataka waathiriwa wa dhuluma kuchukua ile fomu ya PF3 kutoka kwa polisi, akisema kuwa inahitajika maana yake itawawezesha polisi kutambua uhalifu na kuufanyia uchunguzi, kauli ambayo Human Rights Watch na WASO yanashikilia kuwa ni kikwazo kwa haki ya kupata tiba. [276]

Maafisa wa serikali katika taasisi za afya, ikiwemo Tume ya UKIMWI Tanzania (TACAIDS) na Programu ya Kudhibiti UKIMWI Zanzibar, waliliambia Human Rights Watch kuwa wanajitahidi kuhakikisha kwamba hudumu za VVU ni rafiki na zinapatikana kwa wote walioko katika makundi maalum. Mwanzo wa 2013, TACAIDS ilibuni “Jopo kazi kwa ajili ya makundi maalum” (“Key Populations Task Force”) lililojumuisha wanachama wa makundi yaliyotengwa. Jopo hili limewapa wale walioko katika makundi maalum nafasi ya kuchangia sera za serikali zinazowalenga. Kulingana na Dkt. William Kafura wa TACAIDS, polisi imealikwa kumtuma mwakilishi wao mmoja kwenye jopo ili waweze kuelewa kwa kina zaidi masuala ya afya na haki za binadamu yanayoyahurusu makundi maalum. Kafura alisema kuwa alitumai hatua hii itaboresha jinsi polisi wanavyowahudumia watu na kupunguza kukamatwa. [277]

Wizara ya Maendeleo ya Jamii, Jinsia na Watoto imefanya kazi kidogo kuhusiana na ulinzi wa haki za wafanyakazi wa ngono, kando na kushirikiana na mashirika ya umma kama KIWOHEDE  linalowapa njia mbadala ya kuchuma riziki. Kwa mujibu wa Naibu wa Katibu Mkuu Anna Maembe, “Tunajua kwamba wafanyakazi wa ngono wanadhulumiwa na polisi pamoja na wateja wao, lakini  hatufuatilii sana maswala haya – ni idara ya polisi ndiyo inapaswa kufanya ufuatiliaji.” Maembe alielezea kuwa maafisa wa wizara wanahusika na kutoa mafunzo kwa polisi wanaosimamia Madawati ya Jinsia; lakini hawajawaelimisha polisi kuhusu namna ya kuwahudumia wafanyakazi wa ngono. Maembe alisema kwamba wizara yake iko tayari kuhusu wazo la kuangazia mambo ya wafanyikazi wa ngono katika mafunzo yao na polisi. Wizara mpaka sasa haijafanya kazi yoyote katika mambo yanayowahusu wanawake wanaofanya mapenzi na wanawake (WSW). [278]

Tanzania haijachukua hatua imara ili kukabiliana na ufisadi, ikiwemo ikiwemo utumiaji wa nguvu na mabavu unaofanywa na polisi kudai pesa na ngono. Katika uchunguzi uliofanywa na Afrobarometer, shirika huru la utafiti wa uchunguzi linaloongozwa na Waafrika, Watanzania waliwachukulia polisi kama wafisadi zaidi katika mwaka wa 2012 ikilinganishwa na 2008. [279] Taasisi ya Kuzuia na Kupambana na Rushwa (TAKUKURU)  ilibuniwa ili kukidhi haja ya chombo huru cha kuchunguza na kupeleka kortini kesi, hata  na zile zinazohusu kikosi cha polisi, lakini kulingana na Wizara ya Mambo ya Nje ya Marekani, watuhumiwa walikuwa na hatia kortini katika asilimia 1 tu ya kesi ya madai ya ufisadi zilizoletwa kwa TAKAKURU katika miaka saba iliyopita. [280] Aidha kesi nyingi za unyang’anyi haziripotiwi kwa TAKUKURU. Afisa mmoja wa TAKUKURU aliliambia Human Rights Watch kwamba wale walioko katika makundi yaliyotengwa wanapaswa kujisikia huru na wajitokeze wawasilishe malalamiko yao, lakini taasisi hii haijajaribu kuwafikia waliotengwa ili kujenga uaminifu. [281]

Nia njema dhahiriya maafisa wengi wa serikali katika kushughulikia haki za binadamu na upatikanaji wa huduma za afya kwa makundi maalum inasambaratishwa na maafisa wa serikali wakitoa matamshi yasiyokuza stahamala, labda kwa sababu za kuimarika kisiasa. Mnamo machi mwaka wa 2013, afisa mmoja wa serikali ya Zanzibar alitoa wito hadharani kwa wananchi kuungana pamoja dhidi ya wapenzi wa jinsia moja. Kulingana na afisa mmoja wa Umoja wa Mataifa, katika muktadha ambao fujo ya umma ni jambo la kawaida, matamshi kama hayo yanaweza kuchochea vurugu. [282] Hata hivyo, matamshi yanayotolewa hadharani na maafisa wa serikali juu ya kupunguza madhara kwa wanaotumia dawa za kulevya yamekuwa ya manufaa. Kwa mfano, mnamo Machi 2013, Rais Kikwete alizuru kliniki ya Methadone katika hospitali ya Muhimbili na akaiunga mkono hadharani. [283]

Kuhakikisha kuwa nchi ya Tanzania inatimiza malengo yake ya kuyalinda makundi waliotengwa dhidi ya kuenea kwa VVU, na kuzilinda haki za kimsingi za Watanzania wote, nia njema pekee haitoshi. Hatua madhubuti zinapaswa kuchukuliwa kubadilisha sheria na matendo yanayobagua; kuhakikisha uwajibikaji wa wawakilishi wa serikali wanaokiuka haki; na kuwapa mafunzo polisi, wahudumu wa afya, maafisa wa mahakama na wengine kuhusu kuzitekeleza haki za binadamu za wana LGBTI, wafanyabiashara wa ngono na watumiaji wa dawa za kulevya.

IX. Mapendekezo Kamili

Kwa Rais Kikwete na Serikali ya Tanzania

• Waamrishe polisi hadharani  wakomeshe dhuluma dhidi ya  wafanyabiashara ya ngono, watumiaji wa dawa za kulevya, wapenzi wa jinsia moja, watu wenye jinsia tofauti na asili, na watu wenye jinsia zote mbili.
• Waibuni  halmashauri huru ya raia isimamie kikosi polisi na ipewe mamlaka ya kupokea malalamishi yanayohusu mwenendo mbaya katika polisi, ifanye uchunguzi na kuyapeleka malalamiko yale kwa waendesha mashtaka.
• Wahakikishe kwamba mashirika yanayowakilisha watu walio katika makundi yaliyotengwa, wakiwemo wana  LGBTI na wafanyakazi wa ngono, wana uwezo wa kusajiliwa kufuatana na sheria za nchi ya Tanzania.
• Waridhie Mkataba dhidi ya Mateso.
• Watenge rasilimali za kutosha katika Wizara ya Afya na Ustawi wa Jamii kuimarisha mfumo wa kulinda watoto Tanzania, ikiwa ni pamoja na kupitia utekelezaji wa Mpango wa Taifa wa Huduma kwa Yatima na Watoto Wanaoishi katika Mazingira Hatarishi.

Kwa Mabunge ya Tanzania na Zanzibar

• Yaanze mchakato wa kuhalalisha mapenzi ya jinsia moja ya hiari kwa kuandaa marekebisho ambayo yataondoa Ibara ya 154 na 157 kutoka katika Kanuni ya Adhabu ya Tanzania, marekebisho ya Ibara  150 na 153 kutoka katika Sheria ya Makosa ya Jinai ya Zanzibar, na pia kusisitiza kuondolewa kwa Ibara ya 158 cha Sheria ya Makosa ya Jinai ya Zanzibar, ambavyo huzuia "muungano" wa wanaouhusiano wa jinsia moja, ambayo inakiuka uhuru wa kujumuika.
• Yaanze mchakato wa kuhalalisha kazi ya ngono kwa hiairi ya watu wazima na kuandaa rasimu ya muswada wa kurekebisha au kuondoa ibara ya 176(a) cha Kanuni ya Adhabu ya Tanzania na 181(a) ya Sheria ya Makosa ya Jinai ya Zanzibar ambayo inaharamisha biashara ya ngono, pamoja na sheria nyingine zinazohusiana na biashara ya ngono na ambazo zinaingilia haki za kibinadamu pamoja na sheria zinazohusu “kuruhusu au kukubali kwa makusudi makahaba wa kawaida kukusanyika na kubaki katika jengo lake kwa ajili ya ukahaba” na “kuishi kwa kutegemea mapato kutokana na ukahaba.”
• Yafanye majukumu ya usimamizi wa Kamati ya Kudumu ya Bunge ya Mambo ya Nje, Ulinzi na Usalama (Tanzania) na Kamati ya Katiba, Sheria na Utawala Bora (Zanzibar) na kwa kuchunguza dhuluma ya polisi dhidi ya makundi yaliyotengwa.
• Kupitia Kamati ya Kudumu ya Bunge ya Masuala ya UKIMWI (Tanzania), yafanye uchunguzi kuhusu matukio ya kunyimwa huduma na ubaguzi dhidi ya makundi maalum katika upatikanaji wa huduma za VVU/UKIMWI.
• Yaratibishe na yarekebishe sheria zilizopo ambazo zinaharamisha utumiaji na kuwa na dawa za kulevya kwa matumizi binafsi na yahakikishe kuwa haki za binadamu za watu wanaotumia dawa za kulevya zinalindwa na kuwa sheria zinazohusika na dawa za kulevya haziongezi hatari ya maambukizi ya VVU/UKIMWI kwa wanaotumia dawa hizo ama kuwatatiza watu hao kupata huduma za kujikinga na matibabu. Pia yaanzishe marekebisho ya Kanuni za Adhabu zote mbili ili ziharamishe ubakaji wa wanaume na wavulana; na zihakikishe kwamba tabia yoyote ya ubakaji ni marufuku.

Kwa Wizara ya Afya na Ustawi wa Jamii ya Jamhuri ya Tanzania, Wizara ya Afya ya Zanzibar, na Asasi Zote za Serikali Zinazohusika na Masuala ya VVU/ UKIMWI

• Kulingana na mapendekezo ya Mkakati wa Pili wa Taifa Kudhibiti UKIMWI wa Tanzania, zitoe wito hadharani wa kuondoa sheria zinazoharamisha ngono ya watu wa jinsia moja na kazi ya ngono ya hiari kwa watu wazima.
• Zitoe amri kwa wafanyakazi wa afya kwamba ubaguzi dhidi ya wanachama wa makundi yaliyotengwa, ikiwa ni pamoja na wafanyakazi wa ngono, watu wanaotumia dawa za kulevya, na wana LGBTI, hautakubaliwa kamwe.
• Zikague vituo vya afya ili kuhakikisha kuwa wanachama wa makundi yaliyotengwa hawanyimwi huduma wala kubaguliwa.
• Zibuni utaratibu wa malalamishi kwa njia ambayo wanachama wa makundi yaliyotengwa wanaweza kuripoti kesi za kunyimwa huduma au ubaguzi.
• Zitoe mafunzo kwa wafanyakazi wote wa afya juu ya makundi maalum ikiwa ni pamoja na mafunzo kuhusu haki za binadamu kama vile mafunzo kuhusu mahitaji maalum ya afya ya makundi haya. Mafunzo yafanyike kwa kushirikiana na mashirika ya kiraia yanayowakilisha makundi maalum.
• Zihakikishe kwamba Mkakati wa Tatu wa  wa Kudhibiti UKIMWI una vifungu vinavyobainisha kwamba vituo vya afya na vituo vya ushauri nasaha na upimaji  (VCT) vipatikane kwa urahisi na makundi maalum, na hutoa mipango madhubuti kwa ajili ya mafunzo ya wafanyikazi wa afya.
• Zihakikishe kwamba Mkakati wa Tatu wa Taifa wa Kudhibiti UKIMWIunajumuisha pamoja na masharti juu ya ulinzi wa haki za binadamu za makundi maalum.
• Zihakikishe kuwa  kondomu na vilainishi vya maji vinapatikana kwa bei  nafuu na  urahisi kwa  walio katika makundi maalum, ama kwa njia ya utoaji wa moja kwa moja na Wizara ya Afya, au kuwezesha mashirika yasiyo ya serikali kuzisambaza.
• Zipanue upatikanaji wa matibabu yenye huruma na ufanisi kwa ajili ya walioathhiriwa na  utumiaji wa dawa za kulevya.
• Ziondolee mbali mahitaji ya kwamba waathiriwa wa unyanyasaji walete fomu za PF3 zilizo na sahihi ya polisi kabla ya kupokea matibabu.
• Zitekeleze Mpango wa Taifa wa Huduma kwa Yatima na Watoto Wanaoishi katika Mazingira Hatarishi ambao unahusisha watoto walioathiriwa na unyonyaji wa kingono. Mpango huo una lengo la kuimarisha uwezo wa jamii na watendaji wa serikali za mitaa kuwalinda watoto wanaoishi katika mazingira magumu, na kuhakikisha upatikanaji wa huduma za afya, elimu na huduma nyingine za kuwalinda watoto.
• Zitoe mafunzo kwa vyombo vya habari vya Tanzania kuboresha maarifa na uelewaji wao wa makundi maalum na uwezo wao wa kuripoti bila kuegemea upande wowote na kujali masuala yanayowahusu walio katika haya makundi maalum.

Kwa Wizara ya Katiba na Sheria ya Jamhuri ya Tanzania na Tume ya Mabadiliko ya Katiba

• Zihakikishe kwamba marekebisho ya rasimu ya Katiba yanajumuisha kwa undani maswala ya usawa na yasiyo na ubaguzi.
• Zihakikishe kujumuishwa kwa makundi yaliyotengwa katika mijadala ya kikatiba.

Kwa Wizara ya Maendeleo ya Jamii, Jinsia na Watoto ya Jamhuri ya Tanzania na Wizara ya Ustawi wa Jamii na Maendeleo ya Vijana, Wanawake na Watoto ya Zanzibar

• Zichukue hatua kamili za kulinda haki za watu wazima wanaofanya biashara ya ngono, ikiwa ni pamoja na kuanzisha ubia na mashirika yanayowawakilisha.
• Zichukue hatua za kukomesha unyonyaji wa kingono kwa watoto na kuwasaidia waathiriwa, kama sehemu ya juhudi za kuendeleza na kutekeleza Mpango wa Taifa wa Kukabiliana na Ukatili Dhidi ya Watoto. Haswa, ni pamoja na shughuli za msaada wa kisheria, huduma za afya na ushauri nasaha na upatikanaji wa elimu, mafunzo ya ufundi, au hatua nyingine za kijamii kuwaunganisha walioathiriwa na jamii. Shughuli lazima pia zijumuishe mafunzo kwa polisi.

Kwa Polisi ya Tanzania na Ofisi ya Mkurugenzi wa Mashtaka ya Umma.

• Zitoe amri kwa polisi wote kwamba hakuna mwathiriwa yeyote atakayenyimwa usaidizi, ama kukamatwa, ama kuteswa kwa msingi ya mwenedo wake wa kingono au utambulisho wa kijinsia au hali yake kama mfanyakazi wa ngono au mtumiajiwa dawa za kulevya. Zitangaze hadharani kwamba watu walio katika kundi hili  na walio katika hatari kubwa zaidi wanaweza kuripoti uhalifu bila hatari ya kukamatwa.
• Zihakikishe kuwepo kwa maafisa ushirikiano wa polisi (police liaisons) kwa kila kikundi cha watu walio katika hatari kubwa zaidi walioangaziwa katika ripoti hii. Maafisa ushirikiano wanafaa wawe polisi wenye rekodi ya uadilifu na wa kuaminika na makundi haya maalum. Wanapaswa kuwa na mamlaka ya kushirikiana na makundi maalum katika kujenga uaminifu na makundi haya, bila ya kutumia taarifa wanazozipata katika kutekeleza majukumu yao dhidi ya wanachama wa makundi hayo.
• Zichunguze vituo vya polisi na maafisa wa polisi ambao wametajwa katika ripoti hii kuambatana na ukiukaji wa haki za binadamu na panapofaa wafunguliwe mashtaka na kuchukuliwa hatua za kinidhamu.
• Zitoe amri kwa polisi kwamba hakuna mtu anapaswa kukamatwa kwa kumiliki vifaa vya kupunguza madhara, kama vile sirinji au sindano safi na jik (bleach) kwa kuzisafisha hizo sindano.
• Zitoe mafunzo kwa maafisa wanaosimamia “Madawati ya Jinsia” katika vituo vya polisi juu ya mwendendo wa kingono, utambulisho wa kijinsia, na haki za binadamu za wafanyakazi wa ngono na watoto wanaoshiriki katika kazi ya ngono.
• Ziwatie nguvuni na kuwafunguliwa mashtaka washiriki wa Polisi Jamii, Sungu Sungu na makundi mengine ya kudhibiti usalama katika jamii ambayo hukiuka sheria.
• Ziimarishe usimamizi wa  vikundi vya kudhibiti usalama katika jamii, ikiwemo kuhakikisha kwamba havibebi bunduki na havitumii nguvu.
• Zihakikishe kwamba kila mtu anayemtumia, anayemtoa, anayemwingiza, ama anayemnunua mtoto kwa ajili ya unyonyaji wa kingono ashtakiwe, hata akiwa afisa wa polisi ama mfanyakazi wa serikali.
• Zihakikishe kwamba watoto wanaonyanyaswa kingono ama wanaohusika na biashara ya ngono hawashtakiwi ama kuadhibiwa kisheria kwa kuhusika na biashara haramu  ya ngono.
• Zihakikishe kwamba mafunzo ya polisi kuhusu haki za binadamu yanafanyika mara kwa mara na vilivyo, na kwamba ni pamoja na mafunzo juu ya haki chini ya sheria ya kimataifa ya wana LGBTI, wafanyabiashara wa ngono na wanaotumia dawa za kulevya.

Kwa Tume ya Haki za Binadamu na Utawala Bora (CHRAGG)

• Iwahimize hadharani wana LGBTI, wafanyabiashara wa ngono, na wanaotumia dawa za kulevya kuripoti kesi yoyote ya ubaguzi au unyanyasaji dhidi yao kwa CHRAGG na ichukue hatua mwafaka kuhusu ripoti hizo.
• Itoe mafunzo kwa wafanyakazi wote kuhusu uvumilivu, na kutobagua, na kuyajali mahitaji ya makundi yaliyotengwa. Mafunzo hayo lazima yafanywe kwa pamoja na wanachama wa makundi haya maalum.
• Iteue kamishna mmoja ambaye atachukua jukumu la kushugulikia kesi za ukiukaji wa haki za binadamu dhidi ya wanachama wa makundi maalum.
• Ifanye utafiti wa nchi nzima kuhusu ubaguzi dhidi ya makundi maalum ikijumuika na mashirika ya kijamii yanayo yanawakilisha.

Kwa Taasisi ya Kuzuia na Kupambana na  Rushwa (TAKUKURU)

• Iwape maafisa jamii (outreach officers) uwezo wa kushirikiana na wafanyabiashara wa ngono, wanaotumia dawa za kulevya, na wana LGBTI ili wapate taarifa  kuhusu rushwa, ikiwemo rushwa ya ngono inayoathiri jamii hiyo.
• Iwachukulie hatua za kisheria maafisa wa polisi ambao wanapatikana wakiitisha pesa ama ngono kutoka kwa wanachama wa makundi yaliyotengwa.

Kwa Tume za Kuratibu Udhabiti wa Dawa za Kulevya za Tanzania na Zanzibar

• Zipitie sheria zilizopo zinazoharamisha kupatikana na dawa za kulevya kwa lengo la kuyatumia mwenyewe, kwa kushauriana na Shirika la Umoja wa Mataifa la kupambana na Ukimwi (UNAIDS)na wataalamu wengine ili kuhakikisha kwamba sheria za dawa za kulevya zinaambatana na malengo ya kuzuia ueneaji wa VVU na kulinda haki za binadamu.

Kwa Asasi za Umoja wa Mataifa Zinazofanya Kazi Nchini Tanzania, ikiwa ni pamoja na UNAIDS, UNDP, UNFPA, UNICEF, na UN Women

• Yashiriki katika utetezi hadharani na faragha na serikali ya Tanzania kuhusu haki za watu waliomo katika makundi yaliyotengwa, chini ya sheria za kimataifa.
• Yapange mazungumzo na maafisa wa serikali kuhusu chapisho za hivi karibuni ikiwemo utafiti wa Umoja wa Mataifa ambazo zinaangazia kwamba uharamishaji  wa biashara ya ngono na uhusiano wa jinsia moja unatia vikwazo kwa  uzuiaji  na matibabu ya VVU.
• Yarekodi ukiukaji wa haki za binadamu dhidi ya wafanyakazi wa ngono, wana LGBTI, na watu wanaotumia dawa za kulevya. Yaripoti ukiukaji huo kwa serikali ya Tanzania na katika mazingira mengine yanayofaa kama vile Mfumo wa Kimataifa wa Mapitio ya Haki za Binadamu (Universal Periodic Review, UPR) katika Baraza la Haki za Binadamu la Umoja wa Mataifa.
• Yaendeshe mafunzo kwa vyombo vya habari vya Tanzania kuboresha maarifa na uelewaji wao wa makundi maalum na uwezo wao wa kuripoti bila kuegemea upande wowote na kujali masuala yanayowahusu walio katika makundi haya maalum.
• Yahakikishe kwamba mafunzo yanayofadhiliwa na Umoja wa Mataifa kwa maafisa wa polisi, maafisa wa haki serikalini na maafisa wa afya yanajumuisha maswala ya haki za binadamu za makundi yaliyotengwa.

Kwa Serikali na Asasi Fadhili Zinazosaidia Mipango ya VVU/UKIMWI au Haki za Binadamu nchini Tanzania

• Ziimarishe maendeleo ya mashirika ya wafanyakazi wa ngono, wana LGBTI, na watu wanaotumia dawa za kulevya, ili wawe na mashirika yanayoheshimiwa na yanawakilisha matakwa yao.
• Zihakikishe kwamba ufadhili unaoelekezwa kwa VVU/UKIMWI nchini Tanzania unajumuisha fedha ambazo zimetengwa mahususi kwa matumizi katika mahitaji ya makundi maalum, na pia zihakikishe uwajibikaji katika matumizi ya fedha hizo.
• Zihakikishe kwamba mashirika yanayotetea haki zote za binadamu ambayo hupokea ufadhili, yanatetea pia kwa makini haki za wafanyabiashara wa ngono, wana LGBTI na watu wanotumia dawa za kulevya.
• Zifadhili mipango maalum ambayo huwasaidia watoto walioathiriwa na unyanyasaji wa kingono ukiwemo Mpango wa Taifa wa Huduma kwa Yatima na Watoto Wanaoishi katika Mazingira Hatarishi na  Mpango  wa Taifa wa Kukabiliana na Ukatili Dhidi ya Watoto
• Zishiriki katika utetezi hadharani na faragha na serikali ya Tanzania kuhusu haki za watu waliomo katika makundi yaliyotengwa, chini ya sheria za kimataifa.
• Zihakikishe  kwamba mafunzo yanayofadhiliwa na wafadhili kwa maafisa wa polisi, maafisa wa haki serikalini na maafisa wa afya yanajumuisha maswala ya haki za binadamu za makundi yaliyotengwa.

X. Shukrani

Ripoti hii ilifanyiwa utafiti na Neela Ghoshal, mtafiti katika Programu ya Haki za LGBT katika shirika la Human Rights Watch; Elula Kibona, mshauri kwa Programu ya Haki za LGBT katika shirika la Human Rights Watch; Abdilah Diwani, Katibu Mtendaji wa Muungano wa WASO; na Geoffrey Mashala, mwanachama wa Muungano wa WASO. Ally Semsella na Peter Celestine, vile vile wa Muungano wa WASO, na Edward Nsajigwa, mkurugenzi wa Nyerere Centre for Human Rights, walisaidia kufanya baadhi ya mahojiano.

Ripoti hii iliandikwa na Neela Ghoshal. Ilihaririwa na Graeme Reid, mkurugenzi wa Programu ya Haki za LGBT katika Human Rights Watch; Rona Peligal, kaimu mkurugenzi wa Kitengo cha Afrika; Juliane Kippenberg, mtafiti mwandamizi katika Kitengo cha Haki za Watoto; Liesl Gerntholtz, mkurugenzi wa Kitengo cha Haki za Wanawake; Joe Amon, mkurugenzi wa Kitengo cha Afya na Haki za Binadamu; Aisling Reidy, mshauri mwandamizi wa kisheria; na Danielle Haas, mhariri mwandamizi katika Ofisi ya Programu. José Luis Hernandez, mshiriki katika Programu ya Haki za LGBT katika Human Rights Watch, aliratibu uhariri na uzalishaji pamoja na kuisanifisha. Usaidizi zaidi katika uzalishaji ulitolewa na Grace Choi, mkurugenzi wa uchapishaji, na Fitzroy Hepkins, meneja wa barua. Ripoti hii ilitafsiriwa katika lugha ya Kiswahili na Oloo Ochieng’, Naomi Ogutu, Willy Buloso na Neela Ghoshal.

Watu wengi Tanzania walichangia kwa kiasi kikubwa kutoa mwongozo wa utafiti huu kama John Kashiha wa Tanzania Sisi kwa Sisi Foundation; Pade Edmund wa Stay Awake Network Activities; Oliver Ndalu wa Young Women Solidarity Organization; Sophia Lugilahe wa Warembo Forum; Habiba Hashimu wa KBH Sisters; Dr. Emmanuel Kandusi wa Centre for Human Rights Promotion (CHRP); Sylvester Mapinduzi na Elizabeth Tobias wa Population Services International (PSI); Usu Mallya wa Tanzania Gender Network Programme (TGNP); Sandrine Pont na Ancella Voets wa “Médecins du Monde”; Suleiman Mauly wa ICAP; Amandine Oleffe wa UNAIDS; Dr. William Kafura wa Tume ya UKIMWI Tanzania (TACAIDS) na Onesmo Paul Kasale Olengurumwa wa Tanzania Human Rights Defenders Coalition.